Γράφει
Φάνης Ουγγρίνης
Στη δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ η αμερικανική πολιτική θυμίζει σόου. Η 2/4/2025 ως…Liberation Day δεν μπορούσε να ξεφύγει από αυτό τον κανόνα. Ο πρόεδρος υποσχέθηκε πως την εν λόγω ημέρα θα ξεκινούσε η οικονομική απελευθέρωση των ΗΠΑ. Και πώς θα συμβεί αυτό; Μα φυσικά με δασμούς, τους οποίους οι κακοί ξένοι θα καλύψουν πρόθυμα, ώστε να μην αποκοπούν από την αμερικανική αγορά (26% του παγκόσμιου ΑΕΠ), με αποτέλεσμα να μην επιβαρυνθούν οι καταναλωτές. Σύμφωνα με τούτο το -υπερβολικά αισιόδοξο- σενάριο, μεγάλες βιομηχανίες θα τρέξουν να μεταφέρουν και την παραγωγή τους εκεί, δημιουργώντας έτσι εκατομμυρια νέες θέσεις εργασίας, κυρίως στις αποβιομηχανοποιημένες μεσοδυτικές πολιτείες, στη λεγόμενη Rust Belt. Θέσεις εργασίας που μεταφράζονται σε ψήφους υπέρ των Ρεπουμπλικάνων το 2026. Αξίζει να αναφερθεί ότι αντίστοιχα εμπόδια είχαν επιβληθεί το 1930, με τον νόμο Σμουτ-Χόλεϋ, μια πρωτοβουλία που εκτιμάται ότι εξαφάνισε ως και τα ⅔ του τότε παγκόσμιου εμπορίου και εμβάθυνε το κραχ του 1929.
Εμπορικό έλλειμμα, πλεόνασμα εντυπωσιασμού
Είναι βέβαια αλήθεια ότι οι ΗΠΑ έχουν αντικειμενικό πρόβλημα εμπορικού ελλείμματος: το 2024 έφτασε τα 918 δισ. $, κυρίως οφειλόμενο σε εισαγωγές αγαθών, δεδομένου ότι καταγράφεται πλεόνασμα στις εξαγωγές υπηρεσιών. Το τεράστιο αυτό ποσό καλύπτεται μέσω της ετήσιας έκδοσης κρατικών και τραπεζικών ομολόγων, κοινώς…τυπώνοντας χρήμα. Κατά συνέπεια, χρέος και δημοσιονομικό έλλειμμα αυξάνονται συνεχώς. Από το 2003 ο Γουόρεν Μπάφετ είχε επισημάνει τις αρνητικές συνέπειες του διευρυνόμενου εμπορικού ελλείμματος, όμως έκτοτε δεν συνέβη τίποτα. Το φαινόμενο οφείλεται στο υψηλό πλέον κόστος παραγωγής εντός των ΗΠΑ, στη συνήθως χαμηλότερη ποιότητα των αμερικανικών προϊόντων σε σχέση με ανάλογα ευρωπαϊκά ή ιαπωνικά (πχ οχήματα ή έτοιμα ενδύματα), και στην προτίμηση των πολιτών να καταναλώνουν παρά να αποταμιεύουν. Δια των δασμών, η κυβέρνηση Τραμπ αποπειράται να αντιμετωπίσει μόνο το πρώτο αίτιο.
Καλύπτοντας το προεδρικό σόου, τα διεθνή ΜΜΕ εστίασαν κυρίως στα ευτράπελα: δασμοί 50% στο Λεσότο, στο ΣαινΠιέρ & Μικελόν (5.800 κάτοικοι) και στα κατοικούμενα μόνο από πιγκουίνους νησιά Χερντ & Νόρφολκ, ενώ τη γλύτωσε η Ρωσία (3 δισ. $ διμερές εμπόριο, αλλά έχει κατατεθεί διακομματικό νομοσχέδιο που θα επιβάλει νέες κυρώσεις εάν η Μόσχα δεν προσέλθει σε ειρηνευτικές συνομιλίες με το Κίεβο). Επιπρόσθετα, παρουσιάστηκαν τιμές εκ προοιμίου παραπλανητικές, καθώς οι νυν ισχύοντες δασμοί είναι θεαματικά χαμηλότεροι, συνήθως μικροί μονοψήφιοι. Φαίνεται ότι οι τεράστιοι αριθμοί που αναφέρθηκε ότι επιβάλλουν οι ξένοι ισούνται περίπου με το έλλειμμα των ΗΠΑ έναντι κάθε χώρας, διαιρεμένο δια του 2 (ως ένδειξη…μετριοπάθειας)• η λογική τούτη αποδίδει τη διαφορά μεταξύ εισαγωγών-εξαγωγών προϊόντων αποκλειστικά σε ανυπόστατους δασμούς, και παράλληλα αγνοεί το διμερές εμπόριο υπηρεσιών. Η όλη προσέγγιση είναι εντελώς παιδαριώδης, άρα μάλλον γίνεται για εντυπωσιασμό: εντός της χώρας το σκληρό ρεπουμπλικανικό ακροατήριο ενθουσιάζεται, ενώ εκτός πλείστες κυβερνήσεις σπεύδουν πανικόβλητες να διαπραγματευτούν.
Win- win
Με απλά λόγια, ο Τραμπ περισσότερο ενδιαφέρθηκε να συντηρήσει την εικόνα της αγαθής και αδικημένης…Αμερικούλας (όπως την έχουν στο μυαλό τους οι φανατικότεροι MAGA) και να τρομοκρατήσει, παρά να ενημερώσει το παγκόσμιο κοινό για το τι ακριβώς σχεδιάζει. Win win λοιπόν για την Ουάσιγκτον, τουλάχιστον στο μυαλό των ιθυνόντων.
Όσο χονδροειδής και αν είναι, ο έμμεσος εκβιασμός Τραμπ σίγουρα δεν είναι πράξη τρελού. Αντίθετα εμπεριέχει ψυχρό υπολογισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εμπορική σχέση με την ΕΕ: από εκεί εισάγονται βιομηχανικά και αγροδιατροφικά αγαθά πολυτελείας και εξειδικευμένα μηχανήματα (πχ φωτολιθογραφικοί εκτυπωτές μικροτσίπ), ενώ εξάγονται σιτηρά, καύσιμα και καλοπληρωμένες υπηρεσίες πληροφορικής, πνευματικών δικαιωμάτων και χρηματοπιστωτικές (σήμερα υφίσταται αμερικανικό έλλειμμα προϊόντων, ύψους 235 δισ. $ και ευρωπαϊκό έλλειμμα υπηρεσιών ύψους 110 δισ. $). Ως γνωστόν, ο τριτογενής τομέας είθισται να μην δασμολογείται, και επιπλέον οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα αποφύγουν να μειώσουν περαιτέρω την ήδη χαμηλή αγοραστική δύναμη των συμπολιτών τους, ανεβάζοντας τις τιμές απολύτως αναγκαίων αγαθών• άρα, είναι πιθανό να αποφευχθούν οδυνηρά ανταποδοτικά μέτρα.
Από την άλλη μεριά, τα ακριβά ευρωπαϊκά είδη πωλούνται με αρκετά υψηλά περιθώρια κέρδους σε ένα σχετικά περιορισμένο κοινό, άρα οι όποιες αυξήσεις των τιμών τους ενδέχεται να είναι υποφερτές και κατά κανόνα δεν θα απασχολήσουν τα λαϊκά νοικοκυριά. Τα πράγματα θα είναι πολύ πιο περίπλοκα με την Κίνα, άλλα ασιατικά κράτη, τον Καναδά και το Μεξικό, αφού από εκεί αγοράζεται ο κύριος όγκος προϊόντων ευρείας κατανάλωσης (ενίοτε από αμερικανικές θυγατρικές), πετρέλαιο και κρίσιμες πρώτες ύλες. Φυσικά εξυπακούεται πως ταχεία μαζική επιστροφή της βιομηχανικής παραγωγής είναι απλώς ανέφικτη, για ευνόητους λόγους.
Ωστόσο το εμπορικό έλλειμμα δεν είναι το μόνο πρόβλημα των ΗΠΑ. Όπως προανέφερα, η αύξηση χρέους και δημοσιονομικού ελλείμματος τα έχει οδηγήσει στα 34 δισ. και 2 δισ. $ αντίστοιχα το 2024. Η χώρα θα μπορούσε να μεγεθύνει τα φορολογικά της έσοδα (17% του ΑΕΠ το 2024, έναντι 41% στην ΕΕ και 34% στην Ιαπωνία), ανεβάζοντας τους συντελεστές φόρου εισοδήματος (ΗΠΑ 14%, ΕΕ 43%, Ιαπωνία 53%), μα κάτι τέτοιο θα δυσαρεστούσε κυρίως τους μεγαλοεπενδυτές και θα επιβράδυνε την ανάπτυξη, επιδεινώνοντας το λόγο χρέους/ΑΕΠ. Επιλέγεται λοιπόν η έμμεση φορολόγηση του συνόλου των πολιτών, καθώς όσοι κι αν είναι τελικά οι επιβληθέντες δασμοί, θα επιβαρύνουν τις τιμές σχεδόν όλων των αγαθών. Χαρούμενοι λοιπόν οι μεγάλοι επειδή τη γλυτώνουν, χαρούμενοι και οι MAGA επειδή τάχα τιμωρούνται οι κακοί ξένοι, πάλι Win win για την Ουάσιγκτον.
Οι επιπτώσεις σε όλο τον πλανήτη
Ασχέτως αν θεωρούνται ανήθικες, οι ενέργειες Τραμπ είναι ούτως ή άλλως προβληματικές, εξαιτίας των δυναμικών που προκαλούν. Γεννώνται αντισυσπειρώσεις, όπως ο αποκλεισμός αμερικανικών εταιρειών όπλων από το Rearm Europe ή η -μέχρι πρότινος αδιανόητη- σύγκλιση μεταξύ Κίνας-Ιαπωνίας-Ν.Κορέας. Τα χρηματιστήρια πέφτουν, υπό το φόβο θεαματικής συρρίκνωσης του παγκόσμιου εμπορίου (2,8 τρισ. $ χάθηκαν την επομένη της ανακοίνωσης). Παρά την -ευπρόσδεκτη- πτώση φέτος των αποδόσεων των 10ετών ομοσπονδιακών ομολόγων κατά 0,62%, τα επιτόκιά τους θα μπορούσαν να ανέβουν αργότερα, διογκώνοντας περαιτέρω το αμερικανικό δημοσιονομικό έλλειμμα.
Οι εξαγγελθέντες δασμοί είναι συχνά τόσο υψηλοί, ώστε αμερικανικές βιομηχανίες θα μπορούν να πωλούν με μεγαλύτερη κερδοφορία, παραμένοντας φθηνότερες από τον ξένο ανταγωνισμό, εις βάρος των ζορισμένων καταναλωτών• από την άλλη, οι πωλήσεις ενεργοβόρων και κακοσχεδιασμένων αμερικανικών αυτοκινήτων και συσκευών δεν θα αυξηθούν θεαματικά, εάν αυτά είναι απλώς λίγο φθηνότερα. Ο μέσος Αμερικανός θα βιώσει νέα απώλεια αγοραστικής δύναμης εξαιτίας παράλογων δασμών σε κράτη που τον προμηθεύουν με φθηνά καταναλωτικά αγαθά (πχ Βιετνάμ +46%), και κατ’επέκταση νέα μείωση δυνατότητας αποταμίευσης.
Εκτός από δασμούς στο μπέρμπον, οι Ευρωπαίοι ίσως προχωρήσουν σε -πρωτοφανή- επιβολή επιβαρύνσεων επί των υπηρεσιών, σαν τιμωρία για την προβλεπόμενη απώλεια 0,3% του ΑΕΠ της ευρωζώνης. Εάν ισχύσουν, οι εξωφρενικοί δασμοί επί κινεζικών προϊόντων (θεωρητικά κυμαίνονται μεταξύ 54%-79%) θα θίξουν και τη γιγαντιαία μεσαία τάξη της Κίνας, εις βάρος όλου του πλανήτη.
Ο πόλεμος δασμών μόνο κακό θα κάνει σε δραστηριότητες υψηλής προστιθέμενης αξίας, όπου οι ΗΠΑ κατέχουν ηγετική θέση (πχ αεροδιαστημική, πληροφορική, ιατρικά μηχανήματα). Οι παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες της βιομηχανίας θα διαταραχθούν σοβαρά (οι ύψους 32% δασμοί σε προϊόντα Ταϊβάν σίγουρα θα ζημιώσουν τις αμερικανικές επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας). Η όλη αναστάτωση θα πλήξει ακόμη και τα ίδια τα αμερικανικά συνταξιοδοτικά προγράμματα, αφού τα κεφάλαιά τους τοποθετούνται σε τίτλους. Σε συνδυασμό με τον κίνδυνο αύξησης των πετρελαϊκών τιμών (λόγω Ιράν), τυχόν απότομη μείωση του παγκόσμιου εμπορίου προφανώς θα προκαλέσει και παγκόσμια ύφεση.
Νοοτροπία disruptor,
Τα καμώματα του Τραμπ περισσότερο θυμίζουν τις κινήσεις του Μασκ όταν ξεκίνησε τις διαπραγματεύσεις για το Τουΐτερ• στην περίπτωση εκείνη επετεύχθη θετικό αποτέλεσμα, αλλά τώρα μιλάμε για κάτι εντελώς διαφορετικό.
Διακατεχόμενο από νοοτροπία disruptor, το άπειρο επιτελείο του Λευκού Οίκου ενδεχομένως επιδιώκει απλώς την πρόκληση σοκ, ποντάροντας στο ότι το ανακάτεμα της τράπουλας θα διαιωνίσει την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ, μέσω της διατήρησης του δολαρίου ως κύριου αποθεματικού και συναλλακτικού μέσου (τα παγκόσμια αποθέματα σε $ έπεσαν στο 57% το 2024, μειωμένα κατά 9% την τελευταία δεκαετία, με ευνοούμενα και τα κρυπτονομίσματα).
Τούτου λεχθέντος, οι τωρινές συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές από εκείνες του 1971, όταν ο -επίσης απρόβλεπτος- Νίξον έβγαλε τη χώρα του από τη συμφωνία του Μπρέτον Γουντς. Αυτό έχει διαπιστωθεί από φίλους και εχθρούς των Ρεπουμπλικάνων που ήδη αντιδρούν: προκλήθηκε διακομματικό μπλόκο του Κογκρέσου στους δασμούς επί καναδικών προϊόντων, ενώ συζητείται σοβαρά και ανάκληση της -ιδιόρρυθμης- δυνατότητας επιβολής δασμών από τον πρόεδρο με διάταγμα. Πολλοί φτάνουν να κατηγορήσουν τον Λευκό Οίκο για απόπειρα αύξησης της εσωτερικής πολιτικής ισχύος του, δια της επιλεκτικής παραχώρησης εξαιρέσεων σε πολύ μεγάλες πολυεθνικές. Άλλοι προβληματίζονται για το πώς θα εξασφαλιστεί η μελλοντική ομαλή διεξαγωγή του παγκόσμιου εμπορίου, δεδομένου ότι οι ΗΠΑ μοιάζουν να παραιτούνται από τον ρόλο που κατείχαν μετά τον Β’ΠΠ. Η ΕΕ βλέπει την όλη κίνηση ως πίεση να συρθεί σε διαπραγμάτευση ακανθωδών θεμάτων (πχ τα γενετικά τροποποιημένα και ορμονούχα τρόφιμα ή τις ρυθμίσεις λειτουργίας των social media) και ως ευθεία υπονόμευση της ενότητάς της (μαθεύτηκε η κατσάδα της Φον Ντερ Λάιεν στον Σλοβάκο πρωθυπουργό).
Κανένας δεν θα μείνει αλώβητος
Όσο για την Ελλάδα, η εξέλιξη δεν μπορεί να είναι ευνοϊκή. Το 2024, οι εξαγωγές μας στις ΗΠΑ υπολογίστηκαν κοντά στα 2,5 δισ. € (ελαφρά πάνω από 1% του ΑΕΠ), συνεπώς σε πρώτη φάση η ζημιά θα είναι σχετικά μικρή. Επίσης, το εμπορικό ισοζύγιο μεταξύ των χωρών μας διαχρονικά υπήρξε αρνητικό για εμάς (θετικό μόνο μεταξύ 2011-2019). Όσες επιχειρήσεις εξάγουν αγαθά χαμηλής προστιθέμενης αξίας (μέταλλα, πετροχημικά και τρόφιμα-ποτά) αποτελούν τη μεγάλη πλειονότητα και λογικά θα πληγούν άσχημα. Από την άλλη, η ναυτιλία και ο τουρισμός δεν θα θιγούν άμεσα, ως δραστηριότητες του τριτογενούς τομέα (εφόσον δεν πέσουν θύματα των ενωσιακών αντιποίνων). Εάν πάντως σημειωθεί διεθνής ύφεση τίποτα δεν θα μείνει αλώβητο: λιγότεροι θα μας επισκέπτονται, λιγότεροι θα αγοράζουν το λάδι, τις ελιές, τα κρασιά και τα τυριά μας, λιγότεροι θα ναυλώνουν τα εμπορικά πλοία μας, λιγότεροι θα εκτελούν φορτοεκφορτώσεις στα λιμάνια μας.
Προς το παρόν οφείλουμε να παραμείνουμε ψύχραιμοι. Συνειδητοποιώντας το μέγεθος των ευρύτερων αρνητικών συνεπειών, ίσως ο Αμερικανός πρόεδρος προχωρήσει σε κυβίστηση, σαν άλλος Τσίπρας. Ίσως.
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 06.04.2025