Γράφει
Φάνης Ουγγρίνης
Το προχθεσινό διάγγελμα του Αμερικανού Προέδρου για την πορεία του έθνους θύμιζε ομιλία του Φιντέλ Κάστρο: ήταν υπερβολικά φλύαρο, περιείχε κομπασμούς και ψέματα, και απευθυνόταν κυρίως στο θυμικό. Ωστόσο βγήκαν και ειδήσεις. Οι ΗΠΑ διέκοψαν κάθε εφοδιασμό της Ουκρανίας με πολεμικό υλικό, όπως και τις σχετικές υποστηρικτικές επιχειρήσεις ηλεκτρονικού πολέμου, ενώ οι Ευρωπαίοι δεν προσέφεραν δικές τους λύσεις για συνέχιση των μαχών, παρά τις ευήκοες δημόσιες υποσχέσεις τους • ως αποτέλεσμα, ο Ζελένσκι αναδιπλώθηκε με επιστολή προς τον Τραμπ, όπου σε γενικές γραμμές αποδέχτηκε τη γνωστή συμφωνία για τα μεταλλεύματα. Επίσης γνωστοποιήθηκε πως η Hutchinson πουλά δύο λιμάνια στη διώρυγα του Παναμά σε επενδυτικό σχήμα με επικεφαλής την BlackRock, με πολλούς να συμπεραίνουν πως οι απειλές περί… ανακατάληψης της περιοχής έπιασαν τελικά τόπο. Και φυσικά επαναλήφθηκαν οι εξαγγελίες επιβολής οριζόντιων δασμών σε εισαγόμενα προϊόντα (κυρίως φιλικών χωρών), οι οποίοι σίγουρα θα ανεβάσουν τον πληθωρισμό, θα βλάψουν τα χρηματιστήρια και θα πλήξουν το παγκόσμιο εμπόριο μα δεν θα αναχαιτίσουν άμεσα τις αθρόες εισαγωγές αγαθών από τις ΗΠΑ.
Η ομιλία προς τα δύο σώματα του Κογκρέσου ακολούθησε το διάσημο καυγά στο Λευκό Οίκο, ένα γεγονός καθοριστικό. Η live ταπείνωση των Ουκρανών έβλαψε την εικόνα των ΗΠΑ στα μάτια των παραδοσιακών συμμάχων τους, και την εικόνα της κυβέρνησης Τραμπ στα μάτια όσων ψηφοφόρων της διάκεινται εχθρικά απέναντι στη Ρωσία. Σαν απάντηση, ήρθε η πρωτοβουλία Rearm Europe, που αποσκοπεί σε αυξημένη αμυντική συνεργασία και παραγωγή εντός της Γηραιάς Ηπείρου. Επιπρόσθετα προέκυψε επαναπροσέγγιση ΕΕ-Βρετανιας, εξέλιξη ιδιαίτερα εξυπηρετική για τον Στάρμερ, καθώς έτσι αναθερμαίνεται και η γνωστή «ειδική σχέση» Ουάσιγκτον-Λονδίνου. Από τις τρέχουσες ανακατατάξεις σίγουρα ευνοείται η Τουρκία επειδή διαθέτει εμπειροπόλεμο στρατό και αξιόλογη πολεμική βιομηχανία, και γνωρίζει πώς να εκμεταλλεύεται την παρακμιακή νωθρότητα πολλών υψηλά ιστάμενων Ευρωπαίων. Ευκταία είναι η βαθύτερη εμπλοκή της σε περιοχές της πρώην ΕΣΣΔ (Κεντρική Ασία και Καύκασο) και η απεμπλοκή της από Λιβύη και Ανατολική Μεσόγειο, όπου καταγράφονται εντάσεις εξαιτίας της. Τέλος, κατά τη διάρκεια αυτής της τόσο ενδιαφέρουσας περιόδου, μάλλον εκκωφαντική υπήρξε η σιωπή του Πεκίνου.
Από τη μεριά της η Μόσχα θα πρέπει να είναι προβληματισμένη • μπορεί ο Μεντβέντεφ να επιχαίρει για τη μεταστροφή της Ουάσιγκτον γύρω από το ζήτημα του πολέμου, όμως η τροπή των πραγμάτων έβαλε ντε φάκτο τους Ευρωπαίους στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και επέτρεψε στο Κίεβο να συνδέσει -έστω πλαγίως- τη συμφωνία των μεταλλευμάτων με εγγυήσεις ασφαλείας (αυτό τουλάχιστον συμπεραίνεται μετά από προσεκτική ανάγνωση της επιστολής Ζελένσκι). Θα επαναλάβω εδώ πως το 2022 οι Ρώσοι επιθυμούσαν να ελέγξουν πολιτικά όλη την Ουκρανία, καθιστώντας την φτωχό και αντιδημοκρατικό δορυφόρο τους. Οι προέλασεις τους προς το Κίεβο και αργότερα προς Οδησσό και Τρανσδνειστερία απέτυχαν, με συνέπεια να περιοριστούν σε μικρότερα εδαφικά κέρδη στα νοτιοανατολικά (από το 2014 συγκέντρωσαν συνολικά 20% της ουκρανικής επικράτειας), με τίμημα εκατοντάδες χιλιάδες ζωές, αμέτρητο σοβιετικό εξοπλισμό, την καθιέρωση ισχυρής ουκρανικής εθνικής ταυτότητας, τις βάσεις τους στη Συρία, την πρόσδεση σε Κίνα-Ιραν-Β.Κορέα, και την είσοδο Σουηδίας-Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Τώρα ισχυρίζονται ότι δεν ήθελαν κάτι περισσότερο, ώστε να αποκρύβει η στρατηγική γκάφα τους.
Ας εστιάσουμε όμως λίγο παραπάνω στα πιο δικά μας. Μετά τις απώλειές τους, οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις θα αργήσουν να ξαναείναι στρατιωτική απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Βέβαια ούτως ή άλλως δεν υπήρχε άμεσος κίνδυνος στρατιωτικής κατάληψης της ΕΕ διότι δεν επιδιώκετο καν. Πάγια ρωσική επιδίωξη είναι ο πολιτικός έλεγχος της Ευρώπης μέσω της ενεργειακής εξάρτησης, της υποδαύλισης χάους δια υβριδικών επιθέσεων, και της ταυτόχρονης ενίσχυσης ουσιαστικά αντιθέτων κοινωνικών δυνάμεων: στηρίζονται ακροδεξιοί, συντηρητικοί, αριστεριστές και ισλαμιστές, κι αν οποιοσδήποτε επικρατήσει εκλογικά ακόμη καλύτερα. Το καθεστώς Πούτιν αποτελεί μόνο ασύμμετρη απειλή. Αντίθετα η -φοβική- Ένωση έχει περισσότερα ατού έναντι της Μόσχας: υπήρξε η μακράν μεγαλύτερη καταναλωτής φυσικού αερίου (με το χαμηλότερο κόστος μεταφοράς), οι μεγάλες επιχειρήσεις της επένδυαν συστηματικά στην αχανή χώρα, η ρωσική βαριά βιομηχανία βασίζεται στην υψηλή τεχνολογία της, και τέλος το μεγαλύτερο μέρος των ύψους ~300 δισ. $ δεσμευμένων ρωσικών κεφαλαίων βρίσκεται σε τράπεζές της. Πέραν αυτών, η ΕΕ μπορεί να σταθεί μόνη της αμυντικά, αφού ήδη παράγει υψηλής ποιότητας οπλισμό δικής της σχεδίασης (ομολογουμένως σε χαμηλό ρυθμό), ίσως όχι απολύτως εφάμιλλο του αμερικανικού μα σίγουρα ανώτερο του ρωσικού, κινεζικού ή τουρκικού. Υπό αυτούς τους όρους, έχει απόλυτο δίκιο ο Τασκ όταν χαρακτηρίζει αστεία την ανάγκη της Ευρώπης για έξωθεν προστασία, με γνώμονα το ΑΕΠ και τον πληθυσμό της. Βέβαια αν πάρουμε στα σοβαρά τις μεγαλοστομίες Τραμπ περί Γροιλανδίας, οι Ευρωπαίοι δεν απειλούνται μόνο από τα ανατολικά.
Θα πρέπει πάντως να τονιστεί πως η υπόθεση της συλλογικής ευρωπαϊκής ασφαλείας είναι σαφώς προβληματική. Στερούμενη κρίσιμων πρώτων υλών, η ΕΕ χρειάζεται δικές της υπερπόντιες δυνάμεις που θα εξασφαλίζουν τον αδιάκοπο εφοδιασμό της, καθώς μέχρι σήμερα οι ΗΠΑ κάλυπταν αυτή την ανάγκη. Τούτου λεχθέντος, πώς μπορεί να υπάρξει κοινή άμυνα χωρίς κοινή εξωτερική πολιτική; Απαιτείται ταχεία αλλαγή παραδείγματος, όμως είναι αυτή εφικτή; Άραγε πόσο φερεγγυο μπορεί να αποδειχθεί το ισλαμιστικό και συνάμα αναθεωρητικό καθεστώς Ερντογάν έναντι όλων ημών; Ο Τούρκος πρόεδρος θα πάψει να εργαλειοποιεί τους τάχα καταπιεσμένους Ευρωπαίους μουσουλμάνους; Μήπως επαναληφθεί το πάθημα των Ρωμαίων/Βυζαντινών, που είχαν εν πολλοίς εκχωρήσει την άμυνά τους σε γερμανικά και τουρανικά φύλα; Δυστυχώς παρουσιάζονται υπαρξιακοί κίνδυνοι για το ενωσιακό οικοδόμημα, που οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών και ηγέτες σαν τη Μέρκελ επέτρεψαν να γιγαντωθούν.
Αυτή τη στιγμή οι ΗΠΑ τείνουν να μη θεωρούνται αξιόπιστος σύμμαχος και εταίρος, υποσκάπτοντας έτσι την κυριαρχία τους στο δυτικό κόσμο και κατ’ επέκταση στον υπόλοιπο πλανήτη. Η μέχρι πρότινος ισχυρότερη δημοκρατία δείχνει να ελέγχεται από μία ομάδα άσχετων ιδεοληπτικών (μεγαλούργησε ο Βανς χαρακτηρίζοντας άκαπνους τους Βρετανούς και Γάλλους στρατιώτες, και ο Ρούμπιο βγαίνοντας στο γυαλί με σταυρό στο κούτελο), περιστοιχισμένη από οσφυοκάμπτες και αυλοκόλακες. Πλέον οι ενέργειες του Λευκού Οίκου γεννούν δυναμικές που σύντομα θα μπορούσαν να αποδειχθούν μη διαχειρίσιμες • ενέργειες με… disruptive λογική, ίσως κατάλληλες για νεοφυείς εταιρείες μα εντελώς ακατάλληλες για τεράστιες κρατικές οντότητες. Εφόσον λοιπόν δεν υπάρξει θεαματική αναστροφή του τωρινού χαοτικού κλίματος, και με γνώμονα το ότι επί του παρόντος δεν υφίσταται κοινή ευρωπαϊκή στρατηγική, η Ελλάδα επιβάλλεται να είναι ιδιαίτερα προσεκτική. Δεδομένων των ρευστών συνθηκών, σήμερα προκρίνεται η στενή συμπόρευσή μας κυρίως με το Ισραήλ, με το οποίο μοιραζόμαστε κοινές επιδιώξεις στα πεδία της παραγωγής ενέργειας, των συνδυασμένων μεταφορών, της πολιτιστικής κληρονομιάς, της καινοτομίας, και φυσικά της ασφάλειας.