Γράφει
Φάνης Ουγγρίνης
Το τι θα ακολουθούσε αχνοφάνηκε πριν λίγες ημέρες. Η απελευθέρωση του Αλεξάντερ Βίννικ (συνελήφθη στη Χαλκιδική το ’17, κατηγορούμενος για υπεξαίρεση κρυπτονομισμάτων σημερινής αξίας ~7,5 δισ. δολαρίων και κατόπιν ξέπλυμα του ποσού) με αντάλλαγμα έναν άσημο Αμερικανό υπήκοο υπονόησε μυστικές συνομιλίες μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας. Η επιβεβαίωση ήρθε στο Ράμσταϊν Γκρουπ από τον ίδιο τον νέο υπουργό Άμυνας, και ήταν σίγουρα πλήγμα για όσους αφελώς ήλπιζαν ότι η Ουκρανία θα μπορούσε να ανακτήσει τα χαμένα εδάφη της.
Ομολογουμένως επικράτησε αναστάτωση μετά τις δηλώσεις του Πιτ Χέγκσεθ και το ποστάρισμα Τραμπ για μακρά εποικοδομητική συνομιλία με Πούτιν. Αυτές οι κινήσεις σαφώς ικανοποιούν το σκληρό πυρήνα των Τραμπικών, μετά τον καταιγισμό προεδρικών διαταγμάτων για εσωτερικά θέματα. Αν και ήταν γελοία η άποψη Τραμπ ότι οι Ρώσοι δικαιούνται τα εδάφη επειδή μάτωσαν γι’ αυτά, δικαιολογείται ο πανικός μεταξύ Ευρωπαίων διπλωματών και αρθρογράφων;
Όντως ο Χέγκσεθ απέκλεισε ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και αμερικανική ειρηνευτική δύναμη στην Ουκρανία, ενώ δήλωσε ότι θα πρέπει να θεωρηθούν οριστικά χαμένα όσα εδάφη έχουν καταληφθεί από τα ρωσικά στρατεύματα. Δεν μπορεί να θεωρείται ορθή διαπραγματευτική τακτική η εκ προοιμίου παραίτηση από ορισμένα ατού. Ωστόσο μένει να φανεί αν αποτελεί μέρος μίας λογικής take it or leave it ώστε να στριμωχτεί η Μόσχα, διότι στο τραπέζι μπήκε καρότο, αλλά και μαστίγιο: προαναγγέλθηκαν νέες κυρώσεις και μείωση της διεθνούς τιμής των καυσίμων εάν το καθεστώς Πούτιν επιμείνει σε συνέχιση των μαχών. Πέραν αυτών, από ολόκληρη τη δήλωση δεν προκύπτει ότι η Ουκρανία θα κληθεί να παραδώσει έδαφος που δεν έχει απολέσει, ή να αφοπλιστεί • ειδικά το δεύτερο μάλλον αποκλείεται. Επί του παρόντος μοιάζει να επιβεβαιωνόμαστε όσοι αναμέναμε λύση τύπου Κορέας, με επ’ αόριστον πάγωμα της σύγκρουσης. Ο αντιπρόεδρος Βανς πρόκειται να παρουσιάσει την ειρηνευτική πρόταση στους Ευρωπαίους κατά την προσεχή επίσκεψή του στο Μόναχο, αλλά το ζήτημα έχει μάλλον κλείσει (τουλάχιστον σε γενικές γραμμές), οπότε περιττεύει η… απαίτηση της Κάγια Κάλας για παρουσία της ΕΕ στο τραπέζι των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων.
ΗΠΑ και Ευρώπη
Ωστόσο είναι σίγουρα υπερβολική η θεωρία πως έληξε η στρατηγική σχέση μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ευρώπης. Αυτή τη στιγμή οι Ευρωπαίοι είναι όντως απλοί παρατηρητές των τεκταινομένων, αλλά το κύριος βάρος της εφαρμογής της συμφωνίας, της παροχής εγγυήσεων ασφάλειας και της ουκρανικής ανοικοδόμησης θα αναληφθεί τελικά από αυτούς, άρα θα έχουν ρόλο και μάλιστα σημαντικό. Άλλωστε ο Αμερικανός ΥΠΑΜ ξεκαθάρισε ότι η χώρα του επιθυμεί διαρκή ειρήνη (ρητά όχι Μινσκ 3.0), μία ανεξάρτητη και ευημερούσα Ουκρανία, και ισχυρή ειρηνευτική δύναμη αποτελούμενη από Ευρωπαίους και μη.
Σίγουρα στη Μόσχα προσφέρεται μία ευπαρουσίαστη πύρρειος νίκη, που θα ευχαριστήσει το πιο εύπιστο κομμάτι της κοινωνίας της • επέτυχε κατάληψη κατεστραμμένων εδαφών (ασήμαντων σε σχέση με την επιφάνειά της) έναντι δυσανάλογα υψηλού τιμήματος: εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς που επιδεινώνουν το ήδη σοβαρό δημογραφικό της πρόβλημα, τεράστιο χρηματικό κόστος για μία οικονομία με το μέγεθος της ιταλικής (εκτός του κατεστραμμένου υλικού, 300 δισ. δολάρια έχουν δεσμευθεί σε δυτικές τράπεζες), και εξευτελισμό της αξίας των ΕΔ και των όπλων της. Μακράς διαρκείας αρνητικές συνέπειες της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» θα είναι η παγίωση -αντιρωσικής- ουκρανικής εθνικής ταυτότητας, ο τερματισμός της ενεργειακής εξάρτησης της ΕΕ από τη Gazprom, η εισδοχή Σουηδίας-Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ (η Βαλτική κατέστη νατοϊκή λίμνη), και τέλος η απώλεια της Συρίας και κατ’ επέκταση η δυσκολία περαιτέρω υποστήριξης ρωσικών επιχειρήσεων στην Αφρική.
Η εξ αρχής περιορισμένη -για τα ευρωατλαντικά δεδομένα- στρατιωτική βοήθεια στάθηκε ικανή να ανακόψει τη ρωσική προέλαση και να προσφέρει ανακατάληψη εδαφών στο Χάρκοβο και στη Χερσώνα, μα δεν υπήρξε ποτέ αρκετή για κάτι παραπάνω. Η Δύση φοβήθηκε αποσταθεροποίηση της Ρωσίας λόγω ήττας, κάτι που φάνηκε εξαιρετικά πιθανό μετά την ανταρσία Πριγκόζιν. Μία τέτοια εξέλιξη ήταν απλώς αδιανόητη, με γνώμονα το τεράστιο ρωσικό πυρηνικό οπλοστάσιο και τους ανεκμετάλλευτους φυσικούς πόρους της Σιβηρίας. Μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγούσε αρχικά σε αποσταθεροποίηση της Κεντρικής Ασίας, και κατόπιν όλου του πλανήτη.
Από τη μεριά τους οι Ουκρανοί δικαιούνται απόλυτα να νιώθουν ριγμένοι, κάπως όπως οι Τσεχοσλοβάκοι το 1938. Εάν το 1994 δεν είχαν πιστέψει τις αμερικανοβρετανικές υποσχέσεις και είχαν διατηρήσει μέρος των πυρηνικών κεφαλών τους, αυτή η αιματοχυσία ίσως να μην είχε συμβεί ποτέ. Είναι πλέον πολύ πιθανό πως σε λίγα χρόνια η Ουκρανία θα έχει ξανά πυρηνικά, αφού διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις για την παραγωγή τους. Δυστυχώς την ίδια οδό θα ακολουθήσουν και πολλές γειτονικές χώρες, εφόσον έχουν την οικονομική και τεχνολογική ευχέρεια. Σε μία δεκαετία θα μπορούσαν να υπάρχουν περισσότερες πυρηνικές δυνάμεις από όσες σήμερα επειδή θα έχουν διδαχθεί από το ουκρανικό πάθημα, προοπτική τρομακτική. Πάντως αν ανοικοδομηθεί σωστά και δεν εκπέσει σε άντρο διαφθοράς, η τσακισμένη χώρα θα μπορούσε κάλλιστα να αναλάβει το ρόλο της Τουρκίας ως προς τον εφοδιασμό της ευρωπαϊκής βιομηχανίας με έτοιμα προϊόντα, αλλά και με κρίσιμες πρώτες ύλες (μέσω σύντομης χερσαίας μεταφοράς). Η Ουκρανία έχει τις προϋποθέσεις να αναδειχθεί σε στρατηγική νικήτρια αυτού του πολέμου.
Διανύουμε λοιπόν μία μεταβατική περίοδο όπου οι ΗΠΑ δεν έχουν καταλήξει στις επόμενες κινήσεις τους. Τούτου δοθέντος, ο Χέγκσεθ σκιαγράφησε με αδρές γραμμές το μέλλον. Παραδέχθηκε ότι η Ευρώπη όντως απειλείται, όμως ομολόγησε ότι θα πρέπει η ίδια να αναλάβει το μεγάλο βάρος της ασφάλειάς της διότι η χώρα του δεν μπορεί να ανταπεξέλθει σε τόσες προκλήσεις ταυτόχρονα. Επί του παρόντος η υπερδύναμη καλείται να ρίξει βάρος στα δικά της σύνορα και στο θέατρο Ινδικού-Ειρηνικού, κόντρα στην Κίνα. Μπορεί να σοκάρει η ομολογία αδυναμίας των ΗΠΑ για ικανότητα διεξαγωγής πολέμου σε δύο μέτωπα, όμως καθίσταται αναπόφευκτη λόγω της κινεζικής οικονομίας (συνεχής καθέλκυση πολεμικών πλοίων, υιοθέτηση των νεότερων στρατιωτικών τεχνολογιών, τεράστια κεφαλαιακή επάρκεια κ.λπ.). Διατηρούνται βέβαια ορισμένες σταθερές: ενόσω συντηρείται το ομοσπονδιακό δημοσιονομικό έλλειμμα, η Ουάσινγκτον δεν θα έχει την πολυτέλεια να παραιτηθεί από το ρόλο του παγκόσμιου χωροφύλακα και να επωμιστεί το ρίσκο πολυδιάσπασης του δυτικού κόσμου • τυχόν αποστασιοποίησή της από την παγκόσμια σκακιέρα θα εξασθενήσει την εικόνα της ως αξιόπιστου συμμάχου, ενθαρρύνοντας άλλους δικτάτορες με αναθεωρητικές βλέψεις • η ευρωπαϊκή ασφάλεια αφορά το Ισραήλ και τη Μέση Ανατολή, δηλαδή πεδία αδιαπραγμάτευτων -μεσοπρόθεσμα- αμερικανικών συμφερόντων • η ΕΕ είναι μακράν ο μεγαλύτερος εμπορικός και τεχνολογικός εταίρος των ΗΠΑ.
Άρα πού στέκεται τώρα η πελαγοδρομούσα Γηραιά Ήπειρος; Η Ευρώπη καλείται να εγκαταλείψει τον αυτάρεσκο εφησυχασμό της και να προχωρήσει σε πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων στην άμυνά της, όπως τη συμβούλεψε και ο Ντράγκι. Η κίνηση αυτή θα ενισχύσει τη βιομηχανική παραγωγή και το R&D της, μα χρειάζεται παραπάνω από το 2% του ΑΕΠ που δυσανασχετώντας καταβάλλουν μεσοσταθμικά τα κράτη της. Προφανώς οι Αμερικανοί προτίθενται να παραμείνουν στο ΝΑΤΟ, όμως πλέον ζητούν οι ευρωπαϊκές αμυντικές δαπάνες να εξισορροπήσουν τις δικές τους και να φτάσουν στο 5%, κάτι που θα απαιτήσει θεαματική αλλαγή στάσης εκ μέρους των Ευρωπαίων πολιτικών και διαμορφωτών κοινής γνώμης. Επίσης θα απαιτήσει περιθωριοποίηση φιλορωσικών και φιλοτουρκικών φωνών, που συχνά συντάσσονται με το δίδυμο Τραμπ-Μασκ. Τέλος, θα απαιτήσει μια ριζικά νέα αντίληψη για τη συλλογική ταυτότητα. Ο βαριά λαβωμένος ρωσικός στρατός θα αργήσει να είναι και πάλι απειλή για την ΕΕ, όμως οι υβριδικές επιχειρήσεις του θα συνεχιστούν (ή και θα ενταθούν) εναντίον της, με όσα αυτό συνεπάγεται για την εύθραυστη ενωσιακή συνοχή κάτω από μια μικρότερη αμερικανική ομπρέλα. Η σταθερή επιδίωξη της Μόσχας για έλεγχο των ευρωπαϊκών υποθέσεων παραμένει ζωντανή.
Οι συνέπειες στην χώρα μας
Και η Ελλαδίτσα μας; Τυχόν ισχυροποίηση στρατιωτικών δεσμών και ενίσχυση της ενεργειακής αυτάρκειας σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι προφανώς υπέρ των ελληνικών συμφερόντων, μα δεν είναι καθόλου βέβαιες. Συνεπώς, δεν έχουμε το περιθώριο να αδιαφορούμε για την κατάσταση του στρατεύματος και της εγχώριας πολεμικής βιομηχανίας, δεν έχουμε το περιθώριο να απασχολούμε κηφήνες στο υπουργείο Εξωτερικών, δεν έχουμε το περιθώριο να ανεχόμαστε την παράνομη μετανάστευση ατόμων δυνητικά επικίνδυνων για την εθνική ασφάλεια. Με άλλα λόγια, δεν έχουμε το περιθώριο να συνεχίσουμε να ζούμε στην καρακοσμάρα μας.
* Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 16.02.2025