Η Καθαρά Δευτέρα, γνωστή και ως «κούλουμα», σηματοδοτεί την αρχή της Σαρακοστής, μία περίοδο νηστείας και πνευματικής προετοιμασίας για το Πάσχα, στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση.
Γιορτάζεται τη Δευτέρα μετά την Κυριακή της αποκριάς και αντιπροσωπεύει τον καθαρισμό της ψυχής και του σώματος από τις αμαρτίες, την έναρξη για μία νέα αρχή και εν τέλει την αναγέννηση της φύσης και της ψυχής.
Έθιμα
Κάθε περιοχή της Ελλάδας έχει τα δικά της έθιμα. Οι «Γενίτσαροι και Μπούλες» της Νάουσας έχουν ως χαρακτηριστικό τη μεταμφίεση, την προσωπιδοφορία, τις πατινάδες εν πομπή στα όρια της πόλης και τις στάσεις σε καθορισμένα τριόδια ή πλατείες, όπου χορεύουν τους καθιερωμένους κυκλικούς χορούς στους ήχους του ζουρνά και του νταουλιού. Στο δρώμενο συμμετέχουν αποκλειστικά ομάδες (μπουλούκια) εφήβων και νέων -κατά κανόνα ανύπαντρων- ανδρών, που ονομάζονται Γενίτσαροι. Κινούνται κατά ζεύγη και συνοδεύουν τη Μπούλα ή Νύφη, που πάντοτε την υποδύεται ένας νέος, φορώντας μία παραλλαγμένη τοπική νυφιάτικη φορεσιά. Στην πομπή προηγούνται μικρά παιδιά ντυμένα με φουστανέλες. Οι Γενίτσαροι και η Μπούλα φορούν ιδιαίτερες προσωπίδες και έχουν περίτεχνους κεφαλόδεσμους, ενώ τα παιδάκια φορούν σκουφάκι.
Οι κάτοικοι του Τύρναβου γιορτάζουν κάθε χρόνο το «μπουρανί», για να υμνήσουν τη γονιμότητα της γης, τη φύση για τους καρπούς που προσφέρει στους ανθρώπους. Πρόκειται για ένα διονυσιακό «έθιμο του φαλλού».
Ο βλάχικος γάμος της Θήβας, πανάρχαιο έθιμο που πραγματοποιείται παραδοσιακά με το ξύρισμα του γαμπρού και το στόλισμα της νύφης, η οποία στη πραγματικότητα είναι άνδρας.
Στην Αλεξανδρούπολη ένας κάτοικος μεταμφιέζεται σε Μπέη και περιδιαβαίνει την πόλη, μοιράζοντας ευχές για το καλό.
Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη -η αναβίωση ενός πραγματικού γάμου που άφησε εποχή κατά τον 14ο αιώνα- συντελείται με έντονη σατυρική διάθεση και πειράγματα για τη νύφη.
Το έθιμο του Αχυρένιου Γληγοράκη στη Βόνιτσα, όπου ένας αχυρένιος ψαράς δεμένος σε γάιδαρο γυρνάει σε όλο το χωριό, για να καταλήξει σε μία φλεγόμενη βάρκα ανοιχτά της θάλασσας.
Στις γειτονιές της Θεσσαλονίκης
Πλούσιο είναι το πρόγραμμα των εκδηλώσεων που διοργανώνονται, Καθαρά Δευτέρα, σε πολλούς δήμους της Θεσσαλονίκης, υποσχόμενες μουσική, κέφι, παραδοσιακά έθιμα, εκλεκτά εδέσματα αλλά και το καθιερωμένο πέταγμα του χαρταετού.
Δήμος Θεσσαλονίκης
Εκδηλώσεις οργανώνονται στις Γ’, Δ’, Ε’ Δημοτικές Κοινότητες και στη Δημοτική Ενότητα Τριανδρίας με ελεύθερη είσοδο για το κοινό. Αναλυτικά:
Γ’ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
Στο δάσος του Σέϊχ Σου - Πλ. Τσιάτρα και ώρες 10:00 έως 15:00. Στην εκδήλωση, εκτός από την αναβίωση των πατροπαράδοτων εθίμων (διανομή παραδοσιακών εδεσμάτων κ.ά.), θα συμμετάσχει αφιλοκερδώς με τα χορευτικά σχήματα ο Πολιτιστικός και Λαογραφικός Σύλλογος «Οι Φίλοι της Παράδοσης».
Δ’ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
Στην πλατεία Μικρασιατικού & Θρακικού Ελληνισμού του Πολιτιστικού Κέντρου Τούμπας, αύλειο Θεατράκι (11:00-15:00). Στην εκδήλωση θα συμμετάχουν πολιτιστικοί σύλλογοι της Τούμπας συνοδεία παραδοσιακής ορχήστρας.
Ε’ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
Στο πάρκο της Νέας Ελβετίας (11:00-15:00), με ζωντανή μουσική, χορό, κρασί και παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα.
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΡΙΑΝΔΡΙΑΣ
Στην αυλή του πρώην 1ου Δημοτικού Σχολείου Τριανδρίας (11:00-15:00) με τη συμμετοχή χορευτικών σχημάτων των συλλόγων της Τριανδρίας.
Δήμος Καλαμαριάς
Στη θάλασσα, όπως κάθε χρόνο, θα γιορτάσει η Καλαμαριά την Καθαρά Δευτέρα, διοργανώνοντας ένα παραδοσιακό γλέντι, στην «Ακτή Αρετσού», με άφθονο κρασί, παραδοσιακά εδέσματα και μία συναυλία! Από τις 11:00, στην παραλία της Καλαμαριάς θα στηθεί μία μεγάλη γιορτή με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια με τους μουσικούς Π. Τουρνά (τραγούδι και ποντιακή λύρα), Α. Παπαεμμανουήλ (βιολί), Γ. Δανίτσα (κλαρίνο), Ν. Σιδηρόπουλο (λαούτο) και Σ. Τζιάτζιο (κρουστά).
Ακόμα, ο δήμος Καλαμαριάς καλωσορίζει την άνοιξη με τη δράση «Τα χελιδονίσματα» από μαθητές υπό την επιμέλεια της εκπαιδευτικού/μουσικού Εύα Δαγκλή.
Δήμος Θέρμης
Η συνάντηση για το πέταγμα του χαρταετού έχει προγραμματιστεί στο Φράγμα της Θέρμης, με ένα ολοήμερο πρόγραμμα για μικρούς και μεγάλους.
Σαρακοστιανά εδέσματα και το μεγαλύτερο καζάνι φασολάδας, θα περιμένουν από τις 11:00 τους επισκέπτες, ενώ στις 12:00 ξεκινά ένα υπέροχο παραδοσιακό μουσικό πρόγραμμα με τον Κυρ. Γκουβέντα και τους δημοφιλείς μουσικούς του σχήματος «Επί Σκηνής».
Παράλληλα, θα βρίσκονται στο χώρο του Φράγματος τροποποιημένα βανάκια με street food για όσους θέλουν μία διαφορετική γευστική εμπειρία. Στις εκδηλώσεις συμμετέχει επίσης και το 1ο Σύστημα Προσκόπων Θέρμης με δράσεις για παιδιά.
Δήμος Πυλαίας-Χορτιάτη
Το γιορτινό αντάμωμα «ο Δήμος Ψηλά» του δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη με τις πατροπαράδοτες εκδηλώσεις θα ξεκινήσει στις 11 το πρωί, σε όλες τις δημοτικές κοινότητες πλαισιωμένο από χορευτικά συγκροτήματα του δήμου, ζωντανή ορχήστρα και πολλούς χαρταετούς που θα μοιραστούν στους μικρούς φίλους, προκειμένου να απολαύσουν το παραδοσιακό έθιμο της ημέρας.
Δήμος Κορδελιού-Ευόσμου
Στο Πάρκο Προσκόπων και στο Πάρκο Ελπίδος στον Εύοσμο και στο Αμφιθέατρο στον πεζόδρομο του Ελευθερίου-Κορδελιού θα γιορταστούν τα κούλουμα, παρέα με άφθονο κρασί, παραδοσιακή μουσική και χορό και ώρα έναρξης στις 11:00.
Δήμος Νεάπολης-Συκεών
Ο δήμος υποδέχεται την ημέρα με τρία παραδοσιακά σαρακοστιανά γλέντια τα οποία θα ξεκινήσουν στις 11:00 και θα συνοδεύονται από τα απαραίτητα παραδοσιακά εδέσματα, όπως φασολάδα, λαγάνα και κρασί.
Στη Νεάπολη, στο πάρκο των Ρουμανικών, η ορχήστρα του Ν. Ταλέα θα δώσει το έναυσμα για χορό.
Στις Συκιές το κάλεσμα είναι για τη δενδροφυτεία (Άλσος Συκεών) όπου ο Δ. Κεχαγιάς με το μουσικό του σχήμα θα χαρίσει στους παριστάμενους αγαπημένες λαϊκές ερμηνείες, ενώ στην αυλή του κλειστού γυμναστηρίου Πεύκων το μουσικό σχήμα «Ακούσματα Παράδοσης» θα γλεντήσει όσους σπεύσουν να τιμήσουν την έναρξη της Σαρακοστής.
Δήμος Παύλου Μελά
Με δωρεάν σαρακοστιανά εδέσματα, πέταγμα χαρταετού και γλέντι θα γιορταστούν τα κούλουμα στον δήμο Παύλου Μελά. Στο πρώην στρατόπεδο Καρατάσιου θα πραγματοποιηθεί γλέντι με το μουσικό σχήμα «ΑΝΤΙΚΡΥ» και τους συλλόγους του δήμου, ενώ στην παραδοσιακή υπαίθρια γιορτή που θα στηθεί στην Τραυματιούπολη Ευκαρπίας, θα συμμετάχει η Ομάδα Κρουστών του δήμου «Turukutu». Τα εδέσματα που θα μοιραστούν είναι φασολάδα, ταραμοσαλάτα, λαγάνα, χαλβάς και κρασί. Και στα δύο σημεία θα μοιραστούν δωρεάν χαρταετοί.
Δήμος Ωραιοκάστρου
Με παραδοσιακό τρόπο θα γιορταστούν τα «Κούλουμα», ενώ θα προσφερθούν στους πολίτες φασολάδα, λαγάνες και σαρακοστιανά εδέσματα. Οι εκδηλώσεις θα αρχίσουν στις 11 το πρωί και θα πραγματοποιηθούν στις παρακάτω τοποθεσίες: Ωραιόκαστρο: Αλώνια (με τη μουσική συνοδεία από τα Χάλκινα της Γουμένισσας), Μελισσοχώρι: Πλατεία, Λητή: Περιοχή Ανεμόμυλοι, Δρυμός: Πλατεία, Νεοχωρούδα: ΚΑΠΗ Νεοχωρούδας, Πεντάλοφος: Αυλή Δημοτικού Σχολείου, Ν. Φιλαδέλφεια: Πλατεία, Μεσαίο: Πλατεία, Πετρωτό: Αυλή Δημοτικού Σχολείου, Μονόλοφος: Πλατεία.
Δήμος Λαγκαδά
Οι Κουδουνόφοροι «Μέριου» έχουν την τιμητική τους και φέτος στον Σοχό. Από τις 12:00-13:00 στην Κεντρική Πλατεία οι επισκέπτες θα δουν χορούς και τραγούδια, ενώ ακολουθεί το έθιμο της Συγχωρέσεως που ονομάζεται στην ντοπιολαλιά «Προστάβανι» (νεότεροι σε ηλικία επισκέπτονται τους γηραιότερους, δίνοντάς τους ένα πορτοκάλι και φιλώντας τους το χέρι, προκειμένου να ζητήσουν συγγνώμη κι έτσι να προχωρήσουν στην περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής).
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας θα μοιράζονται φασολάδα και σαρακοστιανά εδέσματα δωρεάν, αλλά και ντόπιες πίτες, γλυκές, με ρύζι, γάλα κι αυγά, καθώς κατά το τυπικό οι Σοχινοί το Σάββατο της Τυρινής, την παρασκεύαζαν και την μοίραζαν απαραίτητα σε τρία σπίτια υπέρ αναπαύσεως των ψυχών.
Στις 15:00 ξεκινά η μεγάλη παρέλαση και ακολουθεί ο παραδοσιακός γάμος από τους συλλόγους με τα έθιμα της Προίκας και τα Μπουγκαζιαϊα.
Στις 15:30 οι Κουδουνοφόροι «Μέριου», κάθε ηλικίας, από βρέφη στις κούνιες, μέχρι και… αιωνόβιους τελεστές που το λέει η καρδιά τους, ξεχύνονται, «στα καλντερίμια της κωδωνόκρουστης αλήθειας μας», περιμετρικά της πλατείας, σκορπίζοντας ρίγη συγκίνησης, για το έθιμο-βίωμα, που φθάνει στους χρόνους μας ίδιο και απαράλλαχτο αιώνες τώρα.
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 02.03.2025
