Μνήμες του μαύρου Απρίλη του ΄67

- Newsroom

Τα παιχνίδια ελέγχου της εξουσίας με πρωταγωνιστή τον εντολοδόχο εξ αλλοδαπής βασιλιά Κωνσταντίνο δημιουργούν πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα των μέσων της δεκαετίας του '60.

Η ούτως ή άλλως εύθραυστη ελληνική δημοκρατία μοιάζει πια καχεκτική. Ως συνέπεια της πολιτικής αυτής ανισορροπίας, μια ομάδα ακροδεξιών συνταγματαρχών βρίσκει την ευκαιρία να θέσει σε εφαρμογή τα σχέδια που εξυφαίνει καιρό πριν: την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας στη χώρα με πρόσχημα την αποτροπή του "κομμουνιστικού κινδύνου". Η 21η Απριλίου ξημερώνει ως η απαρχή μίας εκ των πιο μαύρων σελίδων στην νεότερη ελληνική ιστορία. Διωγμοί, εξορίες, στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων, κατακερματισμός ατομικών ελευθεριών, ανεύθυνη πολιτική σε κάθε επίπεδο που τελικά οδήγησε στην τραγωδία του Κυπριακού. 

Σε αυτά τα μαύρα επτά χρόνια κάποιοι αντιστάθηκαν, παραβλέποντας κάθε προσωπικό κόστος. Ένας από αυτούς είναι ο Βασίλης Δεμουρτζίδης, που πέρασε τα πέντε από τα επτά χρόνια είτε ως εξόριστος είτε ως φυλακισμένος και τα υπόλοιπα δύο "ελεύθερος" οργανώνοντας την αντιδικτατορική δράση στην Θεσσαλονίκη. Σαράντα χρόνια μετά, η μαρτυρία του, όπως και όλες οι μαρτυρίες των συναγωνιστών του, είναι σημείο αναφοράς ενάντια στη λήθη, που όχι μόνο μας υπενθυμίζει τα κεκτημένα όλων αυτών των χρόνων, αλλά μας παροτρύνει να μην εφησυχάζουμε.  

Ποιες είναι οι μνήμες σας από την προ-δικτατορική Ελλάδα;

Είμαι γεννημένος το 1940, οπότε έχω πολύ ζωντανές μνήμες από τη μετεμφυλιακή περίοδο που προηγήθηκε της δικτατορίας. Συνοπτικά θα μπορούσα να περιγράψω την κατάσταση ως εξής: ο αντικομμουνισμός είχε αναπτυχθεί ως κυρίαρχη ιδεολογία, το παλάτι είχε μετατραπεί σε άντρο μηχανορραφιών προωθώντας με τη βοήθεια τού παρακράτους την αντικομμουνιστική προπαγάνδα και οι μυστικές υπηρεσίες της Αμερικής έλυναν κι έδεναν σε όλη την ελληνική επικράτεια. Οι κυβερνήσεις είχαν φτάσει σε τέτοιο βαθμό δουλοπρέπειας, που ο αμερικανός πρεσβευτής ήταν υπεράνω κάθε εξουσίας. Οι εφημερίδες τότε έγραφαν για ένα περιστατικό όπου αμερικανός στρατηγός είχε χαστουκίσει τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας Στεφανόπουλο σε μία διαφωνία τους. Tην επόμενη μέρα ο Στεφανόπουλος, που προαλειφόταν τότε για πρωθυπουργός, έκανε ένα βαρύτιμο δώρο στη γυναίκα του αμερικανού στρατηγού για να τον εξευμενίσει!    

Ο στρατός τι ρόλο έπαιζε σε όλη αυτήν την περίοδο;

Ο στρατός ήταν το βασικό στήριγμα του παρακράτους, θα έλεγα το ίδιο το παρακράτος. Θα σας περιγράψω ένα ενδεικτικό περιστατικό δύο μήνες πριν το πραξικόπημα. Ήμουν τότε γραμματέας της Νεολαίας Λαμπράκη του νομού Κιλκίς και είχαμε προγραμματίσει μία εκδήλωση για τα δικαιώματα των γυναικών σε ένα χωριό της περιοχής. Όταν έφτασα στο χωριό λίγο πριν την έναρξη της εκδήλωσης, είδα να παρελαύνουν στρατιώτες, οι οποίοι προέτρεπαν τους χωρικούς να μείνουν στα σπίτια τους, γιατί θα ακολουθούσε άσκηση με πραγματικά πυρά! Παρά τους κανονιοβολισμούς που ακολούθησαν, με στόχο να τρομοκρατηθεί ο κόσμος, εμείς καταφέραμε μέσα σε κλίμα συγκίνησης και ολοκληρώσουμε την εκδήλωση. Υπάρχουν κι άλλα πολλά παρόμοια γεγονότα με τανκς να παρελαύνουν σε χωριά όπου είχαμε προγραμματίσει πολιτιστικές εκδηλώσεις. Με αυτά θέλω να πω ότι η χούντα δεν ήρθε επειδή κάποιοι ανόητοι αξιωματικοί αποφάσισαν να καταλάβουν μια μέρα την εξουσία. Υπήρχε οργανωμένο παρακράτος, που είχε στήσει το κατάλληλο υπόβαθρο για το κακό που ακολούθησε και μάλιστα με συγκεκριμένο σχεδιασμό, όπως τα περίφημα σχέδια "Προμηθέας", "Ιέραξ" αλλά και το σχέδιο "Περικλής" στις εκλογές βίας και νοθείας του 1961.

Πώς θυμάστε την 21η Απριλίου, οπότε και συλληφθήκατε;

Ήμουν στη Θεσσαλονίκη τότε στο πλαίσιο της προεκλογικής εκστρατείας των εκλογών που είχαν προκηρυχθεί για τον Μάιο. Με το που το μάθαμε ότι έγινε πραξικόπημα υποθέσαμε ότι όλα τα στελέχη της ΕΔΑ θα είχαν συλληφθεί, όπως κι έγινε, οπότε η μοναδική διέξοδος για να αντιδράσουμε και να γράψουμε προκηρύξεις, ήταν να βρούμε έναν πολύγραφο. Σκέφτηκα κατευθείαν τον φίλο μου τον Πάνο Καϊσίδη, που ήταν δημοσιογράφος. Επειδή εμένα με ήξεραν και δεν είχα πολλά περιθώρια κινήσεων, πήγα στο σπίτι της αδερφής μου, ώστε να τον βρει αυτή και να του μεταβιβάσει το μήνυμα. Μετά από πέντε λεπτά η αστυνομία ήταν κιόλας εκεί. Προσπάθησα να κρυφτώ εντός του σπιτιού αλλά τελικά με βρήκαν. Μετά πέντε ημέρες οδηγήθηκα με άλλους 500 περίπου αριστερούς της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης στη Γυάρο όπου έμεινα για περίπου τέσσερα χρόνια και μετά βρέθηκα για κάποιους μήνες εξόριστος στα Κύθηρα.

Γιατί κατά τη γνώμη σας δεν δημιουργήθηκε ένα μαζικό κίνημα αντίστασης κατά τη διάρκεια της επταετίας;

Μετά τον εμφύλιο είχε εμποτιστεί στο πετσί του Έλληνα ο φόβος. Όταν το 1971 βρέθηκα ελεύθερος πια στη Θεσσαλονίκη, συναντούσα στους δρόμους της πόλης παλιούς φίλους και γνωστούς, οι οποίοι έκαναν πως δεν με ήξεραν, δεν τολμούσαν να μου μιλήσουν. Η Ελλάδα ξαναζούσε το κλίμα του εμφυλίου. Ο μηχανισμός της χούντας ήταν φοβερός και ο χαφιεδισμός ήταν στην ημερήσια διάταξη. Στη Θεσσαλονίκη τα πράγματα ήταν ακόμα πιο δύσκολα και για κάθε έναν από εμάς αντιστοιχούσε τουλάχιστον ένας χουντικός που μας παρακολουθούσε από το πρωί μέχρι το βράδυ. Θυμάμαι ένα περιστατικό όπου ένας νεαρός μου είχε ζητήσει φωτιά για να ανάψει ένα τσιγάρο και αμέσως τον συνέλαβαν και του πήραν τα στοιχεία. Σου λέει, για να μιλάει με τον Δεμουρτζίδη, ύποπτος είναι, και αυτό με το τσιγάρο είναι συνθηματικό. Επίσης αυτοί που θα μπορούσαν να ορθώσουν το ανάστημά τους στη χούντα και να οργανώσουν την αντίσταση συνελήφθησαν, 7.000 συνέλαβαν μόνο την πρώτη μέρα. Αλλά σε κάποιες περιστάσεις ο λαός είχε στείλει τα μηνύματά του. Η κηδεία του Γ. Παπανδρέου, το μνημόσυνο για τα έξι χρόνια μετά το θάνατό του αλλά και η κηδεία του Σεφέρη εξελίχθηκαν σε αντιδικτατορικές διαδηλώσεις. Η αλήθεια πάντως είναι ότι από το 1971 και μετά η αιχμή του δόρατος της αντίστασης ήταν το φοιτητικό κίνημα.

Το Φλεβάρη του 1974 συλλαμβάνεστε πάλι με προορισμό αυτή τη φορά τις φυλακές Διαβατών…

Ναι, με συνέλαβαν για σύσταση παράνομης οργάνωσης. Οι πρώτες 40-45 μέρες στην ασφάλεια ήταν εφιαλτικές. Φάλαγγες, ηλεκτροσόκ και όλα τα συναφή. Πάντως είμαι πολύ υπερήφανος για τη δράση μας στη Θεσσαλονίκη τα δύο αυτά χρόνια. Διαδώσαμε τη σπίθα της αντίστασης στους κύκλους των πανεπιστημίων, παρόλο που οι καθηγητές ήταν, με ελάχιστες φωτισμένες εξαιρέσεις, χειροκροτητές της χούντας.

Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, έτυχε να συναντήσετε τους βασανιστές σας;

Ναι, έτυχε και συνάντησα μία φορά στο δρόμο έναν από αυτούς. Πιο πολύ ένιωσα απαξία, παρά μίσος. Για μένα όλοι αυτοί έχουν εκπέσει του ανθρωπίνου είδους. Βέβαια, για αποκατάσταση της ηθικής τάξης και της δικαιοσύνης, θα έπρεπε να είχαν τιμωρηθεί παραδειγματικά, κάτι που στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν έγινε. Τους είχαν απαγγελθεί κατηγορίες για απλή σωματική βλάβη, σε βαθμό πλημμελήματος και με εξαγοράσιμες ποινές. Για να είμαι ειλικρινής, πιο μεγάλο θυμό είχα μέσα μου για τους εισαγγελείς και τους δικαστές, παρά για τους ίδιους τους βασανιστές. Βέβαια, ήταν οι ίδιοι που δίκαζαν επί χούντας, οπότε τι να περιμένει κανείς…Η αλήθεια είναι ότι η πλήρης αποχουντοποίηση του κράτους άργησε να έρθει.

Η ελεύθερη Ελλάδα που είχατε στο μυαλό σας, όταν αγωνιζόσασταν, μοιάζει με την Ελλάδα του σήμερα;

Το δικό μας όραμα ήταν μία ελεύθερη Ελλάδα της δημοκρατίας, της
ισότητας, της εργασίας, της αλληλεγγύης. Αυτό που βλέπω τώρα είναι ότι το εμείς έχει υποταχθεί στο εγώ. Όπως και στις υπόλοιπες δυτικές κοινωνίες, έτσι και στην Ελλάδα κυριαρχεί ο ατομικισμός. Ιδιωτικοποιούνται τα πάντα, οι εργασιακές σχέσεις αλλάζουν εις βάρος των εργαζομένων, η ανεργία στις νέες ηλικίες είναι πολύ υψηλή. Βέβαια, υπάρχουν και σημαντικές κατακτήσεις, όπως για παράδειγμα η ελευθερία έκφρασης, αλλά πάντα θα πρέπει να αγωνιζόμαστε και να επιδιώκουμε τη βελτίωση της δημοκρατίας μας.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΤΖΗΛΙΔΗΣ