ΔΕΘ: Ζητούνται 23.000 υπογραφές για να διεξαχθεί δημοψήφισμα

Περισσότερες από 6.000 ηλεκτρονικές υπογραφές συγκεντρώθηκαν ήδη τις δύο πρώτες ημέρες μετά την ανακοίνωση της πρωτοβουλίας πολιτών και δημοτικών παρατάξεων για διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το μέλλον της ανάπλασης της ΔΕΘ, σύμφωνα με την οργανωτική επιτροπή του δημοψηφίσματος. Η πρωτοβουλία αυτή βασίζεται στη δυνατότητα που παρέχει ο Νόμος 4555/2018 για τα τοπικά δημοψηφίσματα.

Τοπικά δημοψηφίσματα στην Ευρώπη

Από τη δεκαετία του ’80 τα τοπικά δημοψηφίσματα χρησιμοποιούνται ολοένα και συχνότερα για την επίλυση θεμάτων που είναι καίριας σημασίας για την καθημερινότητα των ανθρώπων, όπως επισημαίνει σε έκθεσή του το Συμβούλιο της Ευρώπης (Holding referendums at local level, 2022). «Πρωταθλήτρια» στα δημοψηφίσματα, σε ομοσπονδιακό και τοπικό επίπεδο, είναι η Ελβετία, ενώ χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην Ολλανδία. Πρόβλεψη για τοπικά δημοψηφίσματα υπάρχει στην Αυστρία, την Ισπανία, την Ιταλία, τις σκανδιναβικές χώρες. Το πιο πρόσφατο τοπικό δημοψήφισμα έγινε στις 23 Μαρτίου στο Παρίσι, όπου οι δημότες κλήθηκαν να ψηφίσουν για την πεζοδρόμηση 500 δρόμων. Το 65% των ψηφοφόρων απάντησαν θετικά, και παρότι η συμμετοxή ήταν πολύ χαμηλή (4.06%) ο δήμος θα προχωρήσει στην πεζοδρόμηση. Η ΕΕ δίνει στους πολίτες το δικαίωμα να θέσουν ζητήματα και να ζητήσουν από την Κομισιόν να νομοθετήσει, υπό την προϋπόθεση ότι κάθε «Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών» θα συγκεντρώσει 1 εκατομμύριο υπογραφές.

Στην Ελλάδα αυτή η δυνατότητα σε τοπικό επίπεδο είχε προβλεφθεί με τον Ν. 4555/2018, πλην όμως η ισχύς του (ως προς τα δημοψηφίσματα) είχε ανασταλεί για ολόκληρη την προηγούμενη δημοτική και Περιφερειακή περίοδο. Μετά τις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2023 η πρώτη προσπάθεια αξιοποίησης της δυνατότητας διενέργειας τοπικού δημοψηφίσματος γίνεται στη Θεσσαλονίκη.

Τι προβλέπει ο νόμος

Δημοτικό ή περιφερειακό δημοψήφισμα μπορεί να προκηρύσσεται για κάθε θέμα, εκτός από ζητήματα σχετικά με την εθνική ασφάλεια, την εξωτερική πολιτική, τη μεταναστευτική πολιτική, την ερμηνεία και εφαρμογή διεθνών συνθηκών, ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και λατρείας ή τη θεσμική οργάνωση όλων των γνωστών θρησκειών.

Επίσης, δημοψήφισμα δεν προκηρύσσεται για θέματα δημοσιονομικής διαχείρισης του οικείου ΟΤΑ, επιβολής Τελών, ανακαθορισμού του αριθμού και των ορίων των δήμων, των κοινοτήτων, των Περιφερειών και των Περιφερειακών Ενοτήτων της χώρας.

Όταν το αντικείμενο του δημοψηφίσματος δεν ανάγεται στην αποφασιστική αρμοδιότητα του οικείου δήμου ή Περιφέρειας, έχει υποχρεωτικά συμβουλευτικό χαρακτήρα. Εάν συγκεντρωθεί ο απαιτούμενος αριθμός δημοτών που καταθέτουν την αίτηση, το αίτημα υποβάλλεται στον πρόεδρο του δημοτικού ή του Περιφερειακού συμβουλίου, ο οποίος μέσα σε ένα μήνα οφείλει να εισαγάγει το θέμα προς συζήτηση και ψήφιση. Εφόσον συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις, δηλαδή ο αριθμός των αιτούντων και η ιδιότητά τους ως εκλογέων του δήμου ή της Περιφέρειας, το αίτημα εγκρίνεται από το δημοτικό συμβούλιο, με απλή πλειοψηφία αυτήν τη φορά. Ο νόμος ορίζει ότι το ερώτημα ή τα ερωτήματα στα οποία θα κληθούν να απαντήσουν οι εκλογείς πρέπει να είναι κατά το δυνατόν πλήρη, σύντομα και σαφή και οι απαντήσεις που θα έχουν στη διάθεσή τους οι εκλογείς να είναι δύο, «ΝΑΙ» ή «ΟΧΙ». Εφόσον, τελικά, το δημοτικό συμβούλιο αποφασίσει την προκήρυξη δημοψηφίσματος, η απόφαση κοινοποιείται στον υπουργό Εσωτερικών και η ψηφοφορία διεξάγεται μέσα σε τριάντα ημέρες.

Το δημοψήφισμα έχει τα χαρακτηριστικά μίας εκλογικής διαδικασίας με προεκλογικό αγώνα, όριο δαπανών, εφορευτική επιτροπή, ψηφοδέλτια...

Το ερώτημα....

Αφού η πρόταση των δύο παρατάξεων για δημοψήφισμα δεν εγκρίθηκε από τα 2/3 του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης, ακολουθήθηκε η άλλη οδός, που προϋποθέτει ότι το αίτημα για διεξαγωγή δημοψηφίσματος θα πρέπει να το αιτηθεί το 10% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους -εν προκειμένω 23.000 δημότες Θεσσαλονίκης.

Το ερώτημα του προτεινόμενου δημοψηφίσματος για τη ΔΕΘ, για το οποίο καταθέτουν αιτήσεις οι δημότες, είναι το εξής: «Συμφωνείτε το εκθεσιακό κέντρο της ΔΕΘ να μετατραπεί με αποκλειστικά δημόσια χρηματοδότηση σε Μητροπολιτικό Πάρκο υψηλού πρασίνου, πολιτισμού και άθλησης, χωρίς νέες κατασκευές, και ταυτόχρονα (α) να διατηρηθούν μόνο τα περίπτερα με θεσμικά αποδεδειγμένη ιστορική αξία και μνήμη, ώστε να αποκατασταθούν και να φιλοξενούν ήπιες εκθεσιακές και πολιτιστικές δραστηριότητες, και (β) οι μεγάλες εκθέσεις να μεταφερθούν σε νέες εγκαταστάσεις σε δημόσια έκταση στη Σίνδο;».

Για να εγκριθεί το αίτημα πολιτών για διεξαγωγή δημοψηφίσματος απαιτείται η απλή πλειοψηφία του δημοτικού συμβουλίου. Θεωρητικά, δηλαδή, ακόμα και αν συγκεντρωθεί ο απαιτούμενος αριθμός υπογραφών, το δημοτικό συμβούλιο μπορεί και πάλι να απορρίψει το αίτημα, αφού η παράταξη του δημάρχου έχει την πλειοψηφία των συμβούλων στο δημοτικό συμβούλιο. Στην πράξη, βέβαια, αν συγκεντρωθούν 23.000 αιτήματα πολιτών, είναι δύσκολο να αγνοηθούν...

Στο τελευταίο δημοτικό συμβούλιο ο δήμαρχος, Στέλιος Αγγελούδης, εμφανίστηκε υπέρ της διεξαγωγής δημοψηφίσματος, υπό προϋποθέσεις. «Είμαστε υπέρ του δημοψηφίσματος, αλλά όταν το υποστηρίζετε με βάση τους νόμους και όχι ως εργαλειοποιημένη πολιτική γυμναστική. Θα πρέπει να έχουν κάποιες προϋποθέσεις. Η θέση μας λέει για 113 στρέμματα Μητροπολιτικού Πάρκου στη ΔΕΘ και τα υπόλοιπα από το Γ’ Σώμα Στρατού. Η άλλη άποψη ποια είναι; Να πάει η ΔΕΘ στη Σίνδο αλλά πότε; Με τι κοστολόγιο;», είπε.

... και τα ερωτήματα

Η πρόταση για διεξαγωγή του πρώτου τοπικού δημοψηφίσματος στην Ελλάδα είναι αναμενόμενο να προκαλέσει ερωτήματα στο κοινό.

01. Είναι σαφές το ερώτημα; Αν και μακροσκελές, το ερώτημα θέτει δύο όρους που δεν είναι σαφείς. Ως προς το (α) οι πολίτες δεν ξέρουν ποια είναι τα συγκεκριμένα περίπτερα με «θεσμικά αποδεδειγμένη ιστορική αξία» -για παράδειγμα είναι ιστορικό κτίριο το συνεδριακό κέντρο Ιωάννης Βελλίδης, και αν όχι θα γκρεμιστεί; Ως προς το (β) επί του παρόντος δεν υπάρχει στο τραπέζι ένα συγκεκριμένο σχέδιο, μία άλλη εναλλακτική πρόταση για τη Σίνδο (πέρα από την απόφαση που πήραν οι φορείς πριν από δύο δεκαετίες) επί της οποίας καλούνται να αποφασίσουν οι δημότες. Επομένως, αυτό το στοιχείο μπορεί να θεωρηθεί ασαφές. Πάντως ο νόμος προβλέπει ότι, εάν το αρχικό ερώτημα είναι διατυπωμένο κατά τρόπο ασαφή ή πρόδηλα μεροληπτικό, το δημοτικό συμβούλιο μπορεί να αναδιατυπώσει το ερώτημα, με πλειοψηφία των δύο τρίτων (2/3) των μελών του.

02. Είναι έγκυρες οι «υπογραφές»; Ο Νόμος 4555/2018 δεν βάζει συγκεκριμένους όρους για τη μορφή που θα πρέπει να έχουν οι αιτήσεις των πολιτών που ζητούν τοπικό δημοψήφισμα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι υπογραφές/αιτήσεις των πολιτών, για να οργανωθεί δημοψήφισμα για το μέλλον της ΔΕΘ, συγκεντρώνονται είτε χειρόγραφα είτε μέσω της πλατφόρμας parkodeth.gr. Ο κάθε πολίτης θα δηλώνει τα στοιχεία του (ονοματεπώνυμο, πατρώνυμο, μητρώνυμο, έτος γέννησης) και ότι είναι εγγεγραμμένος/η στους εκλογικούς καταλόγους του δήμου Θεσσαλονίκης. Επειδή, όμως, δεν υπάρχει τρόπος ταυτοπροσωπίας (όπως π.χ. μέσω gov.gr) και μπορεί να δηλωθούν ψευδή στοιχεία, η οργανωτική επιτροπή σκοπεύει να ελέγξει ένα- ένα τα ονόματα για διπλοεγγραφές και να διασταυρώσει το αν οι αιτούντες είναι και δημότες Θεσσαλονίκης, μέσω της εφαρμογής «Μάθε πού ψηφίζεις».

03. Γιατί περιορίζεται στους δημότες Θεσσαλονίκης; Η συγκέντρωση αιτημάτων/υπογραφών για τοπικό δημοψήφισμα γίνεται σε επίπεδο δήμου ή Περιφέρειας, και αφού δεν υπάρχει μητροπολιτικός δήμος δεν μπορούν να εκφράσουν τη γνώμη τους για το συγκεκριμένο ζήτημα όλοι οι κάτοικοι του πολεοδομικού συγκροτήματος, παρά μόνο αν διοργανωθούν ξεχωριστά δημοψηφίσματα στους δήμους τους.

04. Πότε θεωρείται έγκυρο ένα τοπικό δημοψήφισμα; Με βάση τον Ν.Α 133/2018 έγκυρο θεωρείται το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, εφόσον στην ψηφοφορία συμμετείχε το 40% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους. Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης στις δημοτικές εκλογές του 2023 η συμμετοχή ήταν 40,95% και στον β’ γύρο 32,57%.

========================================================

Υπάρχουν ασάφειες

Η «ΜτΚ» ζητήσε την άποψη του Απόστολου Παπατόλια, Δρ. Δημοσίου Δικαίου, πρώην συμβούλου ΑΣΕΠ και του Ευάγγελου Ζαχαρόπουλου, Δικηγόρου Παρ’ Αρείω Πάγω.

«Το συγκεκριμένο ερώτημα κατά την άποψή μας παρουσιάζει εκ πρώτης όψης αρκετές ασάφειες, καθώς α) συνδυάζει με μη αποσαφηνισμένο τρόπο τεχνικές κρίσεις και τελολογικές εκτιμήσεις, ενώ παράλληλα β) φαίνεται να υπερβαίνει και τα θεματικά όρια του νόμου στον βαθμό που θέτει ζήτημα αποκλειστικά «δημόσιας χρηματοδότησης», το οποίο εμπίπτει στα μη επιτρεπτά θέματα δημοσιονομικής διαχείρισης των Δήμων.

Ειδικότερα, θα μπορούσε να αποτελεί αποδεκτό ερώτημα δημοψηφίσματος το ερώτημα «Συμφωνείτε το εκθεσιακό κέντρο της ΔΕΘ να μετατραπεί σε Μητροπολιτικό Πάρκο υψηλού πρασίνου, πολιτισμού και άθλησης …», χωρίς αναφορά όμως σε θέματα κατασκευής, τροποποίησης ή ανάπλασης, καθώς αυτά αποτελούν τεχνικά ζητήματα, τα οποία δεν θα μπορούσαν να τεθούν έγκυρα στη λαϊκή κρίση. Θα μπορούσε να τεθεί, ωστόσο, το ερώτημα του μοντέλου της ανάπλασης, ήτοι της γενικής πολιτικής ή αξιακής κατεύθυνσης της δημόσιας παρέμβασης, καθώς οι πολίτες θα μπορούσαν να διακρίνουν μεταξύ δύο επιλογών, μιας έντονης και μιας ήπιας, υπό την προϋπόθεση ότι περιγράφονται σαφώς τα δύο μοντέλα και να περιορίζεται ο κίνδυνος της αοριστίας.

Επιπλέον, ως προς το (α) ερώτημα πρόβλημα γεννά η προσφυγή σε έναν νομικής φύσης χαρακτηρισμό, που αποτελεί εξίσου τεχνική κρίση με την οποία δεν είναι εξοικειωμένοι οι πολίτες, οι οποίοι δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν ποια περίπτερα διαθέτουν «θεσμικά αποδεδειγμένη ιστορική αξία» (για παράδειγμα είναι ιστορικό κτίριο το συνεδριακό κέντρο Ιωάννης Βελλίδης, και αν όχι θα γκρεμιστεί). Εδώ δεν είναι σαφές εάν γίνεται λόγος για έναν επίσημο νομικό χαρακτηρισμό ή για αξιολόγηση κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας.

Ως προς το (β) ερώτημα, αυτό και πάλι εμπεριέχει όρους, όπως «νέες εγκαταστάσεις», ή «δημόσια έκταση», οι οποίες δεν είναι απολύτως σαφείς και επιδέχονται πολλαπλές ερμηνείες, ενώ θα έπρεπε να είναι διατυπωμένο με πιο ουδέτερο και λιγότερο αμφίσημο τρόπο, πχ. «β) οι μεγάλες εκθέσεις να μεταφερθούν εκτός πόλης..».

Ως προς την εγκυρότητα των υπογραφών, αναφέρουν ότι «ενδεικτικό είναι ότι ούτε η διασαφηνιστική εγκύκλιος που έχει εκδοθεί δεν θέτει το μείζον αυτό θέμα, που συνδέεται με την αξιοπιστία και την εγκυρότητα της αποτύπωσης της βούλησης των εκλογέων για το ερώτημα του δημοψηφίσματος, προκαλώντας, έτσι, πολλά ερωτηματικά για την ειλικρινή βούληση του νομοθέτη να διασφαλίσει τις προϋποθέσεις εφαρμογής αυτής της μορφής άμεσης δημοκρατίας στην πράξη.  Ανεξαρτήτως επίσημων προβλέψεων είναι ανάγκη, πρωτίστως για λειτουργικούς λόγους, να δημιουργηθεί μια ηλεκτρονική εφαρμογή-πλατφόρμα ταυτοπροσωπίας των αιτούντων πολιτών, η οποία θα είναι συνδεδεμένη με τους εκλογικούς καταλόγους, ώστε να γίνεται η ταυτοποίηση της υπογραφής των αιτούντων, να διασφαλίζεται η εγκυρότητα της διαδικασίας και να εξουδετερώνεται ο κίνδυνος εκλογικής χειραγώγησης και φαλκίδευσης της άμεσης δημοκρατίας». Αναφορικά με τον περιορισμό του δημοψηφίσματος στα όρια του δήμου Θεσσαλονίκης, οι κ. Παπατόλιας και Ζαχαρόπουλος αναφέρουν ότι «η διαδικασία άρχεται με τη συγκέντρωση αιτημάτων/υπογραφών σε τοπικό επίπεδο, για θέμα τοπικού ενδιαφέροντος και δεν μπορεί να επεκταθεί και στους όμορους Δήμους, εκτός εάν το αίτημα υποβληθεί στο Περιφερειακό Συμβούλιο, και το δημοψήφισμα διενεργηθεί από αυτό, καθώς το εν λόγω θέμα, αποτελεί θέμα διαδημοτικού ενδιαφέροντος».

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 13.04.2025