Η διώρυγα του Παναμά και ο Τραμπ

Ο ιστορικός

Ογδόντα χιλιόμετρα χωρίζουν τον έναν ωκεανό από τον άλλον και την πόλη Κολόν στον Ατλαντικό, από την πόλη του Παναμά στον Ειρηνικό. Υπάρχουν προχώματα, υδροφράκτης, τείχη ή ζούγκλα, που κατεβαίνει ως τις όχθες των δύο πλευρών της διώρυγας, ακόμη και οι «ουρές» των πλοίων που περιμένουν τη σειρά τους υπομονετικά, αφού το πέρασμα αυτό συντομεύει τη διαδρομή κατά πέντε χιλιάδες χιλιόμετρα. Η ισπανική εφημερίδα «Ελ Παΐς» κάποια στιγμή έγραψε ότι πρόκειται για το όγδοο θαύμα του κόσμου. Ο δε συγγραφέας Ντέιβιντ Μακ Γκάλοφ, στο βιβλίο του «Σταυροδρόμι ανάμεσα σε δύο θάλασσες» έγραψε ότι πρόκειται για το μεγαλύτερο και δαπανηρότερο έργο, που κατασκευάστηκε στη γη. Βέβαια, αν αναλογιστεί κάποιος το Σινικό τείχος ή την πυραμίδα του Χέοπος, η κρίση φαντάζει υπερβολική, ωστόσο αποδίδει το μέγεθος του τολμήματος, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι η περιοχή χρησιμοποιήθηκε στη δεκαετία του ’60 από τη NASA, στα πειράματα επιβίωσης των αστροναυτών.

Λόγω της διώρυγας, ο Παναμάς παρέμενε για πολλά χρόνια ένα από τα θερμότερα σημεία του κόσμου, σε επίπεδο πολιτικών συγκρούσεων, αφού εκτός από τις διεκδικήσεις των ντόπιων, αξιώσεις πρόβαλε η Κολομβία, ενώ η Νικαράγουα αποπειράθηκε ανάλογο έργο, με κινεζική χρηματοδότηση. Στα 1977 είχε υπογραφεί συνθήκη, ανάμεσα στον Τζίμι Κάρτερ και στον καουδίγιο του Παναμά, στρατηγό Ομάρ Τορίχος. Η συνθήκη αυτή προέβλεπε την υποστολή της αστερόεσσας, την τελευταία νύχτα του 20ού αιώνα και την πλήρη κυριαρχία του Παναμά στη διώρυγα. Με αφορμή τη διώρυγα, ξέσπασαν διάφορα εθνικιστικά κινήματα στη χώρα, με κυριότερο αυτό που έφερε στην εξουσία τον δικτάτορα Νοριέγκα. Η μεγαλύτερη κρίση στις σχέσεις των δύο χωρών εξελίχθηκε το 1964, όταν Αμερικανοί φοιτητές ύψωσαν μία σημαία, σ’ ένα κτίριο του πανεπιστημίου Μπαλμπόα, η σχολή βρέθηκε σε κατάσταση πολιορκίας, με είκοσι νεκρούς και την επιγραφή «Yankees go home» να δεσπόζει.

Η διαμάχη ΗΠΑ-Παναμά κρατάει πριν ακόμη από τη διάνοιξη της διώρυγας, όταν το 1903 ο Θόδωρος Ρούζβελτ αγόρασε την επίμαχη έκταση, έναντι 10.000.000 χρυσών δολαρίων. Η συνθήκη παραχωρούσε «εις το διηνεκές» την έκταση που χωρίζει τους δύο ωκεανούς, στους Αμερικανούς. Η όλη έκταση ανερχόταν σε 250 τετραγωνικά μίλια. Με τα χρόνια οι Αμερικανοί κατέβαλαν κάπου 2.000.000 δολάρια τον χρόνο, τουλάχιστον στα τέλη της δεκαετίας του ’80, δέκα έτη πριν την οριστική παράδοση της διώρυγας. Όντως, η μεταβίβαση πραγματοποιήθηκε το 1999, σε μία εντυπωσιακή τελετή, με πρόεδρο του Παναμά τη Μιρέγια Μοσκόσο.

Βέβαια, οι Αμερικανοί ποτέ δεν έλειψαν από την περιοχή και η πόλη του Παναμά έχει τελείως διαφορετική εικόνα από τις υπόλοιπες λατινοαμερικανικές πόλεις. Ίσως γι’ αυτό ο Τραμπ προτείνει την επανάκαμψη της Αμερικής στην περιοχή.

Ο αυτόπτης μάρτυς

Μερικά στοιχεία, τα οποία μέσα από αριθμούς μας αποδίδουν μία εικόνα της διώρυγας του Παναμά, είναι ασφαλώς χρήσιμα. Για παράδειγμα, τα πιο ακριβά διόδια στην ιστορία τα πλήρωσε το υπερωκεάνιο «Queen Elizabeth 2», το οποίο συμφώνως προς τους κανόνες της εταιρείας κατέθεσε 24 ώρες πριν τη διάβαση 99.065 δολάρια, το 1984. Αντιθέτως, το πιο φθηνό ένας Άγγλος ταξιδευτής, ο Ρίτσαρντ Χόμπερτον, ο οποίος τη διέσχισε κολυμπώντας το 1928. Ο Χόμπερτον ζυγίστηκε, όπως γίνεται με τα πλοία, βρέθηκε 63 κιλά και πλήρωσε 36 σεντς.

Τα διόδια για τα φορτηγά πλοία μέσου μεγέθους, στα χρόνια της αμερικανικής ιδιοκτησίας της διώρυγας, ήταν γύρω στις 30.000 δολάρια. Η λέξη δολάριο είναι αυτή που εμφανίζεται πιο συχνά, κάθε φορά που έρχεται το θέμα της διώρυγας στο τραπέζι. Γύρω από αυτήν πραγματοποιούνταν όλες οι συζητήσεις μίας επιτροπής, αποτελούμενης από 6 Βορειοαμερικανούς και 5 Παναμέζους. Συμμετείχαν, επίσης, δύο εκπρόσωποι της εταιρείας (ο διοικητής και ο υποδιοικητής).

Είναι απολύτως φυσικό, η διώρυγα να ρυθμίζει σχεδόν στο σύνολό της τη ζωή των κατοίκων του Παναμά, μία υδάτινη οδός, χωρίς την οποία ίσως δεν θα υπήρχε το συγκεκριμένο κράτος. Άρχισε τη ζωή του ως προτεκτοράτο των ΗΠΑ, ενώ απέκτησε ανεξάρτητη υπόσταση στα 1936. Ουσιαστικά, οι ΗΠΑ ήσαν υπεύθυνες για την τάξη στην περιοχή, κάτι που θεωρούσαν απαραίτητο για την εύρυθμη λειτουργία της διώρυγας.

Οι σχέσεις των δύο χωρών ήσαν πάντα τεταμένες και οξύνθηκαν μετά την κρατικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ, το 1956. Τότε ήταν που ο πρόεδρος Ντε Λα Γκουάρντια μίλησε επικριτικά στους δημοσιογράφους για «τα αιώνια δικαιώματα των ΗΠΑ στη διώρυγα», διατυπώνοντας τη γνωστή φράση: «Μόνον ο Θεός έχει το δικαίωμα να κάνει τα πράγματα αιώνια, οι άνθρωποι κάνουν συνθήκες». Η πρώτη παραχώρηση πραγματοποιήθηκε στα 1962, όταν ο πρόεδρος Κένεντι επέτρεψε στον Παναμά να αναρτά τη σημαία του, μαζί με αυτήν της Αμερικής, στη διώρυγα. Τότε ξεκίνησαν βίαιες συγκρούσεις, οι οποίες οδήγησαν, μετά από δύο έτη, σε επαναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας του 1903.

Κάποια στιγμή, το 1973, ο πρόεδρος, στρατηγός Ομάρ Τορίχος, υπολόγισε ότι το Εμπαϊρ Στέλιο Μπίλντιγκ άφηνε στη Νέα Υόρκη εισοδήματα 13.000.000 δολαρίων τον χρόνο, ενώ η διώρυγα στο Παναμά μόλις 1.900.000 δολάρια. Είχε διατυπώσει τότε την άποψη: «Κοίτα τι μας έχουν κάνει οι αριθμοί. Μήπως ο χαλκός που εθνικοποίησε η Χιλή δεν ήταν χιλιανός; Μήπως το πετρέλαιο που εθνικοποίησε το Περού δεν ήταν περουβιανό; Σε ποιόν ανήκει, λοιπόν, η διώρυγα του Παναμά;».