Το νόημα του Μεγάλου Σαββάτου

- Newsroom

*Γράφει ο πατήρ και ιεροκήρυκας της Ι.Μ. Θεσσαλονίκης Μιχαήλ Σαντοριναίος

Είπαμε σε προηγούμενο άρθρο μας ότι ο Κύριος Ιησούς είναι μοναδικός και ανεπανάληπτος σε όλα Του. Στη σύλληψη Του από την Παρθένο Μαρία, στην άφθαρτη και αναίμακτη και άλυπη γέννησή Του, στα θαύματά Του, στην αναμαρτησία Του, στην τέλεια και ανυπέρβλητη διδασκαλία Του, σε όλες τις αρετές Του. Τώρα τον βλέπουμε μοναδικό και στον θάνατο Του.

Το είχε δηλώσει σε ανύποπτο χρόνο: «κανείς δεν έχει τη δύναμη να μου πάρει τη ζωή και να με θανατώσει παρά τη θέληση μου. Αλλά εγώ από τον εαυτό μου και μόνος μου την παραδίδω. Έχω εξουσία να δώσω τη ζωή μου και έχω εξουσία πάλι να την λάβω» (Ιωάν. ι΄ 19)

Ποιος απλός άνθρωπος θα τολμούσε να κάνει μια τέτοια δήλωση; Και αν την έκανε, δεν θα γινόταν καταγέλαστος;

Ο Χριστός την έκανε ξεκάθαρα και την υλοποίησε περίτρανα.

Πως είδαμε χθες ότι τελείωσε την πανάγια ζωή Του; Με ένα θαυμαστό και θριαμβικό παρακείμενο. Και αφού έκραξε με μεγάλη φωνή, σημειώνουν οι συνοπτικοί ευαγγελιστές, είπε «τετέλεσται, καὶ κλίνας τὴν κεφαλὴν παρέδωκε τὸ πνεῦμα» (Ιωαν. ιθ’ 30).

Η δυνατή φωνή Του δήλωνε: προσέξτε, έχω απόλυτα ακμαίες τις δυνάμεις μου. Πεθαίνω όταν θέλω και επειδή θέλω εγώ. Αξιοσημείωτο είναι και ότι ο ίδιος αυτεξούσια πρώτα έγειρε το κεφάλι Του, ενώ στους άλλους σταυρωμένους το κεφάλι τους έπεφτε μετά, αφού πέθαιναν.

Όμως, τι ζητωκραυγάζει ότι τελείωσε, ότι ολοκλήρωσε ο λυτρωτής μας Ιησούς;

1. Τελείωσαν όλοι οι πόνοι Του και οι αγωνίες Του.
2. Τελείωσε η επίγεια ζωή Του με απόλυτη επιτυχία.
3. Τελείωσε το κοσμοσωτήριο έργο, που Του ανέθεσε ο Θεός Πατέρας Του.
4. Τελείωσε –πραγματοποιήθηκε– ό,τι είχαν πει οι προφήτες.
5. Τελείωσε –καταργήθηκε- ο παλαιός τελετουργικός Νόμος.
6. Τελείωσε η δύναμη της αμαρτίας.
7. Τελείωσε, απονευρώθηκε η δύναμη του Πονηρού.
8. Τελείωσε, καταργήθηκε ο Άδης (ο πνευματικός χώρος που εξουσιαζόταν από τον Εωσφόρο και όπου υποχρεωτικά εγκλωβίζονταν οι ψυχές όλων ανεξαιρέτως των ανθρώπων).
9. Τελείωσε, καταργήθηκε ο πνευματικός θάνατος και είναι πλέον θέμα χρόνου να καταργηθεί και ο σωματικός θάνατος (στη Δευτέρα Παρουσία).

Το συναξάρι της ημέρας γράφει ότι το Μεγάλο Σάββατο εορτάζουμε πρώτα «…τὴν θε­ό­σω­μον Τα­φήν καὶ τὴν εἰς ᾍ­δου Κά­θο­δον τοῦ Κυ­ρί­ου καὶ Σω­τῆ­ρος ἡ­μῶν Ἰ­η­σοῦ Χρι­στοῦ» (από το Τριώδιόν), όμως όλοι οι θείοι Πατέρες και οι καλλικέλαδοι υμνογράφοι της μεγάλης ημέρας τονίζουν το μεγάλο και πολυεπίπεδο πανανθρώπινο κέρδος από τον θριαμβευτικό θάνατο και την θεόσωμο ταφή του Κυρίου.

Με την νικηφόρα αποφασιστική μάχη, που έδωσε ο Χριστός ανθ’ ημών (των ανθρώπων όλων των αιώνων) και υπέρ ημών επάνω στον Σταυρό, κερδίσαμε πολλά μοναδικά και ανεπανάληπτα δωρήματα. Σήμερα, Μέγα Σάββατο, γιορτάζουμε το θριαμβευτικό τέλος αυτής της κοσμοσωτήριας μάχης.

Ας δώσουμε τον λόγο στον γλαφυρό και κορυφαίο δογματικό θεολόγο της Εκκλησίας μας Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, που περιγράφει τι κερδίσαμε από την ανεκτίμητη νίκη του σταυρού του Χριστού: «Κάθε πράξη και θαυματουργική ενέργεια του Χριστού είναι πολύ μεγάλη και θεία και θαυμαστή, αλλά το περισσότερο θαυμαστό απ’ όλα είναι η νίκη Του στον Τίμιο Σταυρό. Διότι ο θάνατος δεν καταργήθηκε με κανένα άλλο μέσο (παρά με τον σταυρικό θάνατο του Χριστού).

Η αμαρτία του προπάτορός μας (είναι η μεταπτωτική ροπή προς την αμαρτία που κληρονομεί ο φυσικός άνθρωπος από την χαλασμένη φύση του αρχέγονου ανθρώπου, του Αδάμ) δεν λύθηκε, παρά μόνο με τα αποτελέσματα της νίκης του Χριστού επί του Σταυρού.

Ο Άδης δεν απογυμνώθηκε και δεν λαφυραγωγήθηκε και δεν αναγκάστηκε να απελευθερώσει όλους τους κρατούμενους του, παρά μόνο με την νίκη του Χριστού επί του Σταυρού και την κάθοδο της τεθεωμένης ψυχής του Χριστού.

Από την νίκη αυτή του Χριστού μάς έχει δωρηθεί η δύναμη να περιφρονούμε όλα τα δελεαστικά αλλά και μάταια θέλγητρα του κόσμου. Ακόμα μας δωρήθηκε –σε μας τους χριστιανούς– η δύναμη να περιφρονούμε τον θάνατο.

Μας άνοιξαν οι πύλες του ουράνιου Παραδείσου.

Ανέβασε την ανθρώπινη φύση στα δεξιά του Θεού. Αυτό σημαίνει ότι οι Χριστιανοί που με τη ζωή τους θα αποδείξουν ότι αγαπούν τον Χριστό θα απολαμβάνουν, μετά τη δεύτερη παρουσία του Χριστού, την τιμή, τη δόξα και την ευτυχία που θα απολαμβάνει και ο Χριστός κατά την ανθρώπινη φύση Του.

Ιλιγγιώδης όντως τιμή και απολαβή! Όλα αυτά, όμως, τονίζει ο ιερός πατέρας είναι τα σωτήρια αποτελέσματα που απορρέουν από τη σταυρική θυσία και τον θάνατο του Κυρίου[i].

Ας δώσουμε τώρα τον λόγο για το νόημα της ημέρας, απόλυτα ακροθιγώς, στους απαράμιλλους υμνογράφους του Μεγάλου Σαββάτου.

«Ἔκστηθι φρίττων, οὐρανέ, καὶ σαλευθήτωσαν τὰ θεμέλια τῆς γῆς». Άλλαξε όψη, ουρανέ—εδώ υπονοεί την έκλειψη του ηλίου, αλλά επίσης ότι ακόμη και η άλογη κτίση είναι πολλές φορές πιο ευαίσθητη στις ενέργειες του Θεού από τους αναίσθητους ανθρώπους! Συγκλονίσου από φρίκη, ουρανέ, καθώς βλέπεις τα θαυμαστά και παράδοξα που συντελούνται σήμερα. Και της γης ας ταραχθούν τα θεμέλια (υπονοεί τον σεισμό). Αλλά γιατί;

«Ἰδοὺ γὰρ ἐν νεκροῖς λογίζεται ὁ ἐν ὑψίστοις οἰκῶν καὶ τάφῳ σμικρῷ ξενοδοχεῖται» Διότι να, αφού θανατώθηκε κατά την σάρκα, –τι παράδοξο!– υπολογίζεται με τους νεκρούς και θεωρείται ως νεκρός ο άπειρος Θεός. Αυτός που κατοικεί στα ύψιστα μέρη του ουρανού, φιλοξενείται προσωρινά σε μικρό τάφο, που δεν είναι μάλιστα καν δικός Του!...[ii]

Ας ακούσουμε και κάτι από τα πάντερπνα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής.

«Ὥ­σπερ πε­λε­κάν τε­τρω­μέ­νος τὴν πλευ­ράν σου Λό­γε, σοὺς θα­νόν­τας παῖ­δας ἐ­ζώ­ω­σας, ἐ­πι­στά­ξας ζω­τι­κοὺς αὐ­τοῖς κρου­νούς».

Εδώ διαζωγραφίζεται με ένα μοναδικά λυρικό τρόπο το κύριο λυτρωτικό αποτέλεσμα της σωτηριώδους θυσίας του Χριστού.

Θρυλείται, ότι ο πελεκάνος μόλις αντιληφθεί ότι κάποιο φαρμακερό ερπετό δάγκωσε τους νεοσσούς του και κινδυνεύουν να πεθάνουν από το δηλητήριό του, προβαίνει σε μια αγαπητική, ηρωική και θεραπευτική ενέργεια. Στέκεται στοργικά πάνω από τα πουλάκια του και τρυπά με το αιχμηρό ράμφος του την πλευρά του, οπότε αρχίζει να τρέχει από την ανοιγμένη πληγή το αίμα του. Αυτό το αίμα στάζει στο ράμφος των μικρών πελεκάνων κι εκείνοι δεχόμενοι αίμα με αντιιοβόλο ορό θεραπεύονται, ζωογονούνται, σώζονται, χάρη στη θεληματική πληγή του γονέα που τα γέννησε και τώρα τα αναγεννά [Μας θυμίζει αυτό που συμβαίνει τώρα με την ασθένεια του νέου Κορωνοίου που προσπαθούν να θεραπεύσουν έναν νέο νοσούντα με το πλάσμα (μέρος του αίματος) ενός θεραπευθέντος].

Απίστευτες οι αναλογίες με την σταυρική θυσία του Χριστού και τους πιστούς!

Τους ανθρώπους τους έχει δαγκώσει ο όφις -διάβολος- με το δηλητηριώδες κεντρί της αμαρτίας. Κινδυνεύουν να πεθάνουν πνευματικά. Έρχεται ο Χριστός και σταυρώνεται για αυτούς. Επιστάζει από τον Σταυρό και την ζωήρρυτο πλευρά Του άφθονα και ανεξάντλητα τους «ζωτικούς κρουνούς» της Θείας Κοινωνίας και όλων των χαριτόβρυτων μυστηρίων της Εκκλησίας μας. Οι πιστοί δέχονται ολοπρόθυμα τους ζωτικούς κρουνούς και θεραπεύονται και ζωοποιούνται και κατά χάρη θεοποιούνται.

Πώς να μην είναι –συγκρατημένα βέβαια, γιατί ο Χριστός βρίσκεται ακόμα στον τάφο– χαρμόσυνη η ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου;

Γιορτάζουμε, όμως, επιπλέον την σωτήρια αυτή ημέρα «καὶ τὴν εἰς ᾍ­δου Κά­θο­δον τοῦ Κυ­ρί­ου καὶ Σω­τῆ­ρος ἡ­μῶν Ἰ­η­σοῦ Χρι­στοῦ, δι᾿ ὧν (δηλαδή δια της νίκης του θανάτου της Ταφής και της καθόδου στον Άδη) τῆς φθο­ρᾶς τὸ ἡ­μέ­τε­ρον γέ­νος (των ανθρώπων δηλαδή) ἀ­να­κλη­θέν, πρὸς αἰ­ω­νί­αν ζω­ὴν με­τα­βέ­βη­κε» (Υπόμνημα Τριωδίου).

Είπαμε ήδη με ποιον τρόπο σώθηκαν αυτοί που ζούσαν στην εποχή του Χριστού και όλοι οι μετέπειτα άνθρωποι. Για να γίνει πιο κατανοητό, θα αναφέρω ένα επίκαιρο παράδειγμα.

Όλη η ανθρωπότητα τώρα παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα, τους ασθμαίνοντες ιατρούς και άλλους επιστήμονες που αγωνιούν να βρουν το φάρμακο και πολύ περισσότερο το εμβόλιο για τον ιό Covid-19, το οποίο θα μπορέσει να σώσει την ζωή των ασθενών και να προστατέψει στο εξής τον γενικό πληθυσμό.

Ο Χριστός, ο Λυτρωτής μας, από την ώρα του «τετέλεσται» έχει κόψει την πλευρά του και εκχέει κρουνηδόν τον ζωηφόρο αντιιοβόλο όρο του. Την Θεία Κοινωνία. Όποιος θέλει («ὅστις θέλει») την λαμβάνει με πίστη και σώζεται. Για αυτό και προσευχόμαστε κάθε Κυριακή: «ἰδού γάρ ἦλθε διά τοῦ Σταυροῦ, χαρά ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ».

Θα μπορούσε όμως ο Χριστός να αφήσει εκτός σωτηρίας αυτούς που πριν από Αυτόν είχαν προαπέλθει στον Άδη; Ποτέ!

Οι θεοκτόνοι αρχιερείς και το Συνέδριο είχαν προβεί κατά θεία οικονομία (ο Θεός δηλαδή είχε τέτοιο σχέδιο, για να μπορεί να αποδειχτεί η Ανάσταση του Χριστού) σε μία παράδοξη και πράγματι πρωτάκουστη και ανεπανάληπτη ενέργεια. Είχαν κλειδώσει, «ἠσφαλίσαντο τόν Τάφον», αφού βάλανε βουλοκέρι στη λιθόπορτα του τάφου και Ρωμαίους στρατιώτες να Τον φυλάνε να μην φύγει, «σφραγίσαντες τὸν λίθον μετὰ τῆς κουστωδίας» (Ματθ. κζ΄ 66).

Ο Χριστός, όμως, παρουσιάζει δύο θεαρχικά χαρακτηριστικά. Πρώτον, το σώμα Του βιολογικά ήταν νεκρό. Όμως, έμενε εντελώς απρόσβλητο από την σήψη και τη φθορά. Ήταν άφθορο. Ήταν σαν να κοιμόταν.

Προσέξατε τι είναι ο ύπνος; Μοιάζει με θάνατο. Κι όμως δίνει στον άνθρωπο ζωή. Χωρίς τον ύπνο, ο άνθρωπος πεθαίνει. Έτσι, λοιπόν, ο θάνατος του Χριστού είχε τα χαρακτηριστικά του ύπνου. Ήταν κανονικός θάνατος αλλά το σώμα συμπεριφέρεται σαν το σώμα ενός ζωντανού που κοιμάται. Όχι μόνο δεν παθαίνει σήψη-φθορά-κακό, αλλά ετοιμαζόταν να αναστηθεί πολύ πιο ισχυρός.

Θα το πιστέψετε; Και αυτό είχε προφητευθεί με απόλυτη ακρίβεια χίλια χρόνια πριν, από τον τύπο του Χριστού, τον Δαβίδ: «ὅτι οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδην, οὐδὲ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν» (Ψαλμ. ιε΄ 10). Δεν πρόκειται, δηλαδή, να αφήσεις (Θεέ μου) για πολύ την ψυχή (μιλάει ο τύπος του Μεσσία ο Δαβίδ) μου στον τρομερό Άδη, αλλά και το σώμα μου δεν θα υποστεί την ταπεινωτική φθορά του θανάτου.

Ας δούμε όμως για λίγο τι έκανε η τεθεωμένη και απαστράπτουσα, από την άκτιστη χάρη της θεότητας –θυμηθείτε την Μεταμόρφωση του Κυρίου στο Θαβώρ–, και γυμνή από το σώμα ψυχή του Κυρίου.

Η αγιότατη ψυχή του Κυρίου κατεβαίνει στον πνευματικό, περίκλειστο και κατασκότεινο χώρο του Άδη. Οι πνευματικές πύλες αυτόματα ανοίγουν, σπάνε, φεύγουν από τη θέση τους. Αυτό απεικονίζεται στην ορθόδοξη αγιογραφία της Αναστάσεως, που χαρακτηριστικά τιτλοφορείται: «Η εις Άδου κάθοδος». «Ὅτι συνέτριψε πύλας χαλκᾶς καὶ μοχλοὺς σιδηροῦς συνέθλασεν» (Ψαλμ. ρστ’ 16), προφητεύει ο Δαβίδ.

Και ο Ιώβ, πριν από δεκαέξι ολόκληρους αιώνες, προορά: «Ανοίγονται σε Σένα από φόβο οι απαραβίαστες και βαριές πύλες του τόπου όπου βασιλεύει ο θάνατος, που κρατάει αιχμάλωτος όλους του αποθαμένους^. οι μέχρι τότε ατρόμητοι θυρωροί του Άδη (=δαίμονες), σαν σε αντίκρισαν, πανικοβλήθηκαν» (Ιώβ λη’ 17).

Και ο απόστολος Πέτρος δηλώνει «Ο Χριστός, μόλις πέθανε με την θεωμένη ψυχή του γεμάτη από ανεξάντλητη ζωοποιό δύναμη, κατέβηκε εξουσιαστικά στις αναρίθμητες ψυχές που τηρούντο στην φυλακή του Άδη και κήρυξε και σ’ αυτές το Ευαγγέλιο της σωτηρίας» (Α’ Πετρ. γ’ 10).

Και όταν αναστήθηκε συνανέστησε μαζί Του και όσους πίστεψαν.

Πόσο εκφραστικά και συμπυκνωμένα αναφέρει τα του Μεγάλου Σαββάτου ένας ύμνος που απευθύνεται στην Υπεραγία Θεοτόκο: «ὁ ᾅ­δης ᾐχ­μα­λώ­τι­σται, ὁ Ἀ­δὰμ ἀ­να­κέ­κλη­ται, ἡ κα­τά­ρα νε­νέ­κρω­ται, ἡ Εὔ­α ἠ­λευ­θέ­ρω­ται, ὁ θά­να­τος τε­θα­νά­τω­ται, καὶ ἡ­μεῖς ἐ­ζω­ο­ποι­ή­θη­μεν».

Ο Άδης έχει πλέον νεκρωθεί με την κίνηση αυτή του θριαμβευτή και ελευθερωτή μας Χριστού. Ο Αδάμ έχει κληθεί και πάλι στην αιώνια ζωή (=στην πανευτυχή ζωή του Θεού, όπου όλα είναι τέλεια και δεν τελειώνει ποτέ), η κατάρα που βάραινε τους ανθρώπους να πηγαίνουν υποχρεωτικά στον Άδη (=στην εξουσία του Πονηρού) έχει νεκρωθεί, ο θάνατος έχει θανατωθεί και εμείς οι άνθρωποι έχουμε αναζωογονηθεί σε νέα άφθαρτη και ατελεύτητη ζωή.

Καλή Ανάσταση!

[i] Ιωάννης Δαμασκηνός, εις το Άγιο Σάββατο, PG96604A

[ii] Τριώδιο, Μεγάλη Παρασκευή εσπέρας, δηλαδή Ακολουθία Όρθρου του Μεγάλου Σαββάτου