Θεσσαλονίκη: Η ιστορία της οικογένειας Αβραάμ και Λούτσας Λεβή - Πώς σώθηκε από τον Στυλιανό Παπαδόπουλο

- Newsroom

Όταν τον Ιούλιο του 1942 οι Γερμανοί κατακτητές διέταξαν τους άρρενες Εβραίους, ηλικίας 18 έως 45 ετών, να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας, ο Αβραάμ Λεβή δεν το έκανε, ούτε και φόρεσε ποτέ το κίτρινο αστέρι, θέλοντας να προστατεύσει τον εαυτό του και την οικογένειά του από όσα δεινά ψυχανεμιζόταν πως έμελλε να ακολουθήσουν.

Ο ίδιος και η σύζυγός του, Λούτσα Λεβή, είχαν την αγαθή τύχη να σωθούν από τη ναζιστική μηχανή θανάτου, χάρη σε έναν άνθρωπο, που με αυτοθυσία και χωρίς να υπολογίζει ότι οι πράξεις του μπορεί να στοίχιζαν τη ζωή τόσο στον ίδιο όσο και στην οικογένειά του, τους φυγάδευσε και τους έκρυψε.

Ο άνθρωπος αυτός ήταν ο Στυλιανός Παπαδόπουλος, τότε πρόεδρος του χωριού Παλαιό Γυναικόκαστρο Κιλκίς, ο οποίος μπορεί να μην βρίσκεται πλέον στη ζωή, αλλά από σήμερα το όνομά του θα συγκαταλέγεται στον κατάλογο του Δικαίου των Εθνών, που απονέμεται από το Ίδρυμα για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος Γιαντ Βασσέμ (Yad Vashem), σε μη Εβραίους, που με κίνδυνο της ζωής, της ελευθερίας και της ασφαλείας τους στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ενεργώντας με αυτοθυσία, ηρωισμό και ανθρωπιά έσωσαν τις ζωές Εβραίων χωρίς να ζητήσουν χρηματικό ή άλλο αντάλλαγμα.

Ο τίτλος του «Δικαίου των Εθνών» απονέμεται στον Στυλιανό Παπαδόπουλο και την ευρύτερη οικογένειά του, γιατί εκπλήρωσε, στον μέγιστο δυνατό βαθμό την έννοια του ανθρωπισμού, καθώς έθεσε σε κίνδυνο τη δική του ζωή αλλά και αυτή των μελών της οικογένειάς του για να σώσει τη Λούτσα και τον Αβραάμ Λεβή (Ελένη και Αλέκο Αλεβιζάτο, όπως ήταν τα ονόματά τους στις πλαστές ταυτότητες που τους δόθηκαν την περίοδο της Κατοχής)», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Βίκτωρ Ναρ, διευθυντής της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης και εγγονός της Λούτσας Λεβή. Αυτή η στάση της οικογένειας Παπαδόπουλου δεν ήταν απλώς γενναία αλλά και βαθιά αλληλέγγυα απέναντι σε ανθρώπους που βρίσκονται υπό διωγμό.

Χρόνια πριν, το 1994, το διοικητικό συμβούλιο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, με ομόφωνη απόφασή του ανακήρυξε τον Στυλιανό Παπαδόπουλο, Ευεργέτη και Σωτήρα της κοινότητας, «ως ελάχιστη έκφραση ευγνωμοσύνης, διότι κατά τη διάρκεια της στυγνής Γερμανικής Ναζιστικής κατοχής, χωρίς υστεροβουλία ή άλλη αμοιβή, με κίνδυνο της ζωής του εμπνεόμενος από ευγενή αισθήματα συνέβαλε στη σωτηρία της οικογένειας της Λούτσας Λεβή», όπως αναφέρεται στο έγγραφο που εστάλη στην οικογένεια Παπαδόπουλου και έθεσε στη διάθεση του ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, εγγονός του βραβευθέντα.

Μια ιστορία πραγματικής αυτοθυσίας

Τη μαρτυρία της διάσωσης της ίδιας και του συζύγου της Αβραάμ Λεβή, η οποία και οδήγησε αρχικά στην ανάδειξη του Στυλιανού Παπαδόπουλου σε Ευεργέτη και Σωτήρα της Κοινότητας και σήμερα σε Δίκαιο των Εθνών, κατέθεσε η Λούτσα Λεβή. Τη μαρτυρία αυτή, που παραχώρησε ο Βίκτωρ Ναρ, παραθέτουμε αυτούσια ώστε να παρουσιαστούν στην ολότητά τους τα γεγονότα:

«Ο μακαρίτης σύζυγός μου Αβραάμ Λεβή, από την αρχή της γερμανικής κατοχής, επισκεπτόταν τακτικά χωριά της περιοχής Κιλκίς και εμπορευόταν διάφορα είδη, κυρίως τρόφιμα. Όταν οι Γερμανοί, τον Ιούλιο του 1942, διέταξαν τους άρρενες ομοθρήσκους μας από 18 έως 45 ετών να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας, ο άντρας μου δεν παρουσιάστηκε και όταν αργότερα, από τον Φεβρουάριο του 1943 ελήφθησαν και τα άλλα μέτρα κατά του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης, εμείς δεν μεταφέραμε την κατοικία μας στα όρια του γκέτο. Ο άνδρας μου δεν έδωσε σημασία στις διαβεβαιώσεις της ηγεσίας της κοινότητας. Αντίθετα από την πρώτη στιγμή πίστευε ότι όλα αυτά τα μέτρα δεν θα βγουν σε καλό. Γι’ αυτό αναζητούσε τρόπο διαφυγής μας από τη Θεσσαλονίκη.

Στους φίλους μας που ρωτούσαν γιατί δεν φορούσαμε το κίτρινο άστρο, λέγαμε ψέματα ότι είμαστε Ιταλοί υπήκοοι. Προς το τέλος του Μαρτίου 1943, ενώ ήδη είχαν αναχωρήσει 3-4 πρώτες αποστολές, κάποια γειτόνισσα καταγόμενη από την περιοχή του Κιλκίς, που ονομαζόταν Ευδοκία (δεν συγκρατώ το επίθετό της, μας έφερε σε επαφή με τον αείμνηστο Στυλιανό Παπαδόπουλο, πρόεδρο τότε του χωριού Παλιό Γυναικόκαστρο Κιλκίς, και του πρότεινε να μας φυγαδεύσει και να μας κρύψει. Ο Στυλιανός Παπαδόπουλος δέχθηκε χωρίς δισταγμό και φυγάδευσε διαδοχικά πρώτα την αδελφή μου Λούνα (σήμερα κάτοικο Λος Άντζελες ΗΠΑ), στη συνέχεια την αείμνηστη πεθερά μου Ντουντού και τέλος τον σύζυγό μου και εμένα.

Μας έβγαλε μάλιστα και πλαστές ταυτότητες. Θυμάμαι ότι το όνομα του άντρα μου ήταν Αλέκος Αλεβιζάτος. Το δικό μου Ελένη Δημητριάδου και της πεθεράς μου Κερασώ Ταχτσίδου.

Ο Στυλιανός Παπαδόπουλος ήταν πρόθυμος να φυγαδεύσει και να κρύψει και τα υπόλοιπα μέλη της δικής μου οικογένειας, δηλαδή τους γονείς μου και τα δυο μου αδέλφια. Δυστυχώς ενώ αρχικά είχαν δεχθεί, στη συνέχεια έδωσαν πίστη στις διαβεβαιώσεις της κοινότητας περί μετοικεσίας στην Κρακοβία. Έτσι έφυγαν στην Πολωνία, όπου εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου.

Εμείς σε όλη τη διάρκεια της κατοχής φιλοξενηθήκαμε στο σπίτι του Στυλιανού Παπαδόπουλου, στο Παλιό Γυναικόκαστρο Κιλκίς. Ο ανωτέρω μας έδωσε άσυλο, μας φρόντισε σαν πραγματικός πατέρας, χωρίς να μας ζητήσει ποτέ τίποτα. Ούτε ο ίδιος, ούτε τα παιδιά του αργότερα. Στη διάρκεια της εκεί παραμονής μας, εγώ βοηθούσα στις δουλειές του σπιτιού και ο σύζυγός μου στις αγροτικές ή κτηνοτροφικές δουλειές.

Ο Στυλιανός Παπαδόπουλος κινδύνευσε αρκετές φορές για χάρη μας. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι επειδή ήταν πρόεδρος του χωριού, από το σπίτι του περνούσαν και κατέλυαν συχνά αποσπάσματα Γερμανών αλλά και ταγματασφαλιτών. Σε όλους έλεγε ότι είμαστε συγγενείς του, πρόσφυγες από τη Θράκη. Μάλιστα κάποτε τον πρόδωσε στους ταγματασφαλίτες ένας κάτοικος του γειτονικού χωριού Νέο Γυναικόκαστρο και ένα απόσπασμα ταγματασφαλιτών με επικεφαλής κάποιον ονομαζόμενο επίσης Παπαδόπουλο, που αργότερα διετέλεσε και βουλευτής. Ηλθε στο σπίτι, συνέλαβε τον Στυλιανό Παπαδόπουλου και όλους εμάς και μας ανέκρινε. Στο τέλος ο άντρας μου του είπε ότι είμαστε Εβραίοι, και να μας σκοτώσουν οι ίδιοι παρά να μας παραδώσουν στους Γερμανούς.

Την ίδια γενναία στάση κράτησε και ο Στυλιανός Παπαδόπουλος που είπε πως θέλησε σαν άνθρωπος και σαν χριστιανός να σώσει κάποιους συνανθρώπους του που καταδιώκονται άδικα. Τελικά ο άλλος Παπαδόπουλος, ο επικεφαλής των ταγματασφαλιτών, δεν μας παρέδωσε στους Γερμανούς και έδωσε εντολή να μην μας πειράξει κανείς. Όλα αυτά τα αναφέρω για να επισημάνω ότι ο Στυλιανός Παπαδόπουλος, κρύβοντάς μας, ήταν εκτεθειμένος σε διαρκείς κινδύνους.

Σήμερα ο Στυλιανός Παπαδόπουλος δεν ζει. Ό,τι έκανε, το έπραξε αφιλοκερδώς, χωρίς καμιά αμοιβή, με μεγάλο κίνδυνο της ζωής του».

Μια οφειλόμενη τιμή

«Σήμερα, μετά από περίπου 80 χρονιά, η τρίτη γενιά της οικογένειας Παπαδόπουλου και της οικογένειας Λεβή εξακολουθούν να έχουν άριστες σχέσεις και αυτό και μόνο καταδεικνύει, πέρα από την οφειλόμενη ευγνωμοσύνη και τιμή που αισθάνονται οι απόγονοι της οικογένειας Λεβή, τον απόλυτο σεβασμό και τα αισθήματα ειλικρινούς φιλίας που τους χαρακτηρίζουν» υπογραμμίζει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο δρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας, Λέων Ναρ, εγγονός της Λούτσας Λεβή.

Τους δεσμούς που ενώνουν τους απογόνους των δύο οικογενειών επιβεβαιώνει και ο εγγονός του Στυλιανού Παπαδόπουλου, ο οποίος έμαθε για τη σχέση του παππού του με την οικογένεια Λεβή μέσα από κάποιες ιστορίες του πατέρα του, αλλά ήταν σε μεγαλύτερη ηλικία όταν κατάλαβε τη σημασία αυτής της πράξης. «Ο πατέρας μου, κατά καιρούς αναφερόταν στους απογόνους της (εβραϊκής) οικογένειας. Πιο μεγάλος άκουσα ότι τους είχε κρύψει ο παππούς στην Κατοχή αλλά δεν είχα καταλάβει ακόμη τη σημασία αυτής της πράξης. Σε μεγαλύτερη ηλικία έμαθα κάποιες λεπτομέρειες» εξηγεί, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Παπαδόπουλος.

Θυμάται, μάλιστα, πως μετά την Κατοχή, όταν ο πατέρας του με τον αδελφό του ήρθαν στη Θεσσαλονίκη για να εγγραφούν στο 2ο Γυμνάσιο προκειμένου να φοιτήσουν εκεί, φιλοξενήθηκαν για περίπου έναν μήνα στο σπίτι του Αβραάμ και της Λούτσας Λεβή και δήλωσαν τη διεύθυνση του ζευγαριού ώστε να πετύχουν την εγγραφή τους στο συγκεκριμένο σχολείο.

Ο κ. Παπαδόπουλος θυμάται ακόμη πως «κατά τη δεκαετία του ‘60, ο αδελφός του πατέρα μου, που ήταν καθηγητής μαθηματικών στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας, όταν κατέβαινε Θεσσαλονίκη έμενε με το ζευγάρι αυτό».

Σήμερα, η δική του φιλία με τον Βίκτωρα Ναρ και οι συντονισμένες προσπάθειές τους οδήγησαν στη σημερινή απόδοση του τίτλου του Δικαίου των Εθνών Μέχρι σήμερα ο τιμητικός αυτός τίτλος είχε απονεμηθεί και σε περισσότερους από 350 Έλληνες. Ενδεικτικά, Δίκαιοι των Εθνών στην Ελλάδα έχουν ανακηρυχθεί ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (1969), ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος (1969), ο Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος (1978) και ο δήμαρχος Ζακύνθου Λουκάς Καρρέρ (1978), ο Μητροπολίτης Δημητριάδος Ιωακείμ (κατά κόσμον Γεώργιος Αλεξόπουλος) (1997), ο διοικητής της Αστυνομίας Πόλεων της Αθήνας στην Κατοχή Άγγελος Έβερτ (1969) και οι αστυνομικοί διευθυντές Δημήτριος Βρανόπουλος (1969), Μιχαήλ Γλύκας (1969) και Δημήτριος Βλαστάρης (1969) και ο γενικός διευθυντής διοικητικών υπηρεσιών Πάνος Χαλδέζος (1994).

Στη σημερινή τελετή βράβευσης, που διοργανώνει σήμερα το απόγευμα η πρεσβεία του Ισραήλ και η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, στο δημαρχείο Θεσσαλονίκης, θα απονεμηθεί ο τίτλος του Δικαίου των Εθνών τόσο στον Στυλιανό Παπαδόπουλο όσο και στον Νικόλαο Χατζηγιαννάκη, που έσωσε τις οικογένειες Περαχιά Κοέν.