ΟΙ ΑΝΤΙΟΧΕΙΣ της Πόλης και η πορεία προς τον "οικουμενικό ελληνισμό"

- Newsroom

Στα μέσα Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα Τελετών του Ζωγραφείου Λυκείου, στο Πέραν της Κωνσταντινούπολης, συνέδριο των αραβόφωνων ελληνορθόδοξων της πόλης. Οι αραβόφωνοι ορθόδοξοι αποτελούν πρόσφατες αφίξεις στην Πόλη και κατάγονται από την περιοχή της Αντιόχειας, στα σύνορα με τη Συρία.

Του ανταποκριτή μας στην Κωνσταντινούπολη
Αλέξανδρου Μασσαβέτα

Αν και δεν έχουν όλοι ενταχθεί στη ρωμαίικη κοινότητα, οι Αντιοχείς, όπως αλλιώς είναι γνωστοί, αποτελούν σήμερα την πλειονότητα της Ρωμιοσύνης της Πόλης στις μικρότερες ηλικίες. Το ότι η πλειονότητα των σημερινών νέων της ομογένειας προέρχεται από αραβόφωνο και όχι ελληνόφωνο περιβάλλον είναι μία πραγματικότητα άγνωστη στην Ελλάδα.
Σε μία εποχή που η δημογραφική συρρίκνωση απειλεί την ίδια την επιβίωση της Πολίτικης Ρωμιοσύνης, η έλευση των αραβόφωνων στην Κωνσταντινούπολη αποτέλεσε μία ανέλπιστη τονωτική ένεση στην ομογένεια. Ο όρος “ελληνορθόδοξος” αποτελεί όχι εθνικό, αλλά θρησκευτικό-πολιτιστικό προσδιορισμό της κοινότητας των Αντιοχέων, η εκκλησία των οποίων ταυτίζεται κατά το δόγμα και το τυπικό της με την ελληνορθόδοξη. Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, οι λειτουργίες τελούνταν στην ελληνική, σήμερα δε στην Αραβική γλώσσα. Το Πατριαρχείο Αντιοχείας, ένα από τα ιστορικότερα της Χριστιανοσύνης, έχει σήμερα μεταφερθεί στη Δαμασκό. Οι συνθήκες στην αραβόφωνη και ανεκτική έναντι των χριστιανών Συρία, όπου και κατέφυγε μέρος του ποιμνίου του, την κατέστησε προσφορότερο έδαφος για τη λειτουργία του.
 
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ 
Η περιοχή της Αντιόχειας προσαρτήθηκε στην Τουρκία το 1938, κατόπιν συμφωνίας μεταξύ της Γαλλίας και του Κεμάλ. Οι ελληνορθόδοξοι της περιοχής γλίτωσαν έτσι την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1922 μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, που έγινε με κριτήρια θρησκευτικά και όχι εθνικά. Αποτέλεσαν έτσι τους μόνους ελληνορθόδοξους της Τουρκικής Δημοκρατίας, μαζί με εκείνους της Πόλης και των νήσων Ίμβρου και Τενέδου. Το γεγονός ότι μέχρι τη δεκαετία του 1970 παρέμεναν στην περιοχή της Αντιόχειας και ελάχιστοι είχαν μετοικήσει στην Πόλη, τους προστάτευσε από το πογκρόμ του 1955 και τις αλλεπάλληλες διώξεις και προσβολές που ο κρατικός μηχανισμός εξαπέλυσε κατά των Ρωμιών.
Σήμερα, μέρος της κοινότητας έχει εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη, κυρίως για λόγους οικονομικούς. Η κοινότητα αριθμεί 8.000 μέλη σε όλη την Τουρκία, πληθυσμό δηλαδή τετραπλάσιο από εκείνο των ελληνόφωνων ομογενών, πολύ νεότερο ηλικιακά και δυναμικότερο γεννητικά. Πολλοί Αντιοχείς έχουν επιλέξει να ενταχθούν πλήρως στη Ρωμαίικη κοινότητα, βρίσκοντας απασχόληση στους θεσμούς της και στέλνοντας τα παιδιά τους σε ελληνικά σχολεία. Όλοι σχεδόν οι νεωκόροι των ελληνικών εκκλησιών και οι φύλακες των σχολείων της Πόλης προέρχονται από την κοινότητα των Αντιοχέων. Σημαντικό όμως τμήμα της κοινότητας, δεδομένης και της μάλλον ψυχρής υποδοχής που της επιφύλαξαν οι Πολίτες, προτίμησε να κρατήσει αποστάσεις και να μην αναπτύξει δεσμούς με την Πολίτικη Ρωμιοσύνη.

ΕΛΠΙΔΑ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ ΤΗΣ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Οι νέοι της κοινότητας έχουν για πρώτη γλώσσα την Αραβική και ενίοτε την Τουρκική, λόγω της γλωσσικής αφομοίωσης με το αστικό περιβάλλον της Πόλης. Στη συνάντηση του Οκτωβρίου τέθηκαν για πολλοστή φορά επί τάπητος τα προβλήματα που προκύπτουν από τη συμμετοχή των παιδιών των Αντιοχέων στα ελληνικά σχολεία της ομογένειας, το πρόγραμμα και οι διδακτικές μέθοδοι των οποίων καταρτίσθηκαν για ένα μαθητικό πληθυσμό που μιλά ελληνικά στο σπίτι. Σύμφωνα με στοιχεία που προσκόμισε ο καθηγητής της Μεγάλης του Γένους Σχολής Συμεών Γιλμάζ, τα παιδιά των αραβόφωνων αποτελούν σήμερα το 47,2% των μαθητών των ελληνικών σχολείων της Πόλης, ενώ ένα επιπλέον 6,5% προέρχεται από μεικτούς γάμους, με αποτέλεσμα τα ελληνικά να μην είναι η ομιλούμενη γλώσσα στο σπίτι.
Στη συνάντηση υπογραμμίσθηκε ότι η παρουσία των Αντιοχέων δίνει ελπίδα ανανέωσης και συνέχειας στην Πολίτικη Ρωμιοσύνη, ενώ παράλληλα τη φέρει αντιμέτωπη με σημαντικές προκλήσεις, διαπιστώσεις που είχαν εκφρασθεί και στο πρώτο διεθνές συνέδριο των Ρωμιών της Πόλης το 2006. Συζητήθηκαν εκτενώς τα προβλήματα στα σχολεία, όπου οι αντιοχείς μαθητές προσγειώνονται ξαφνικά σε ένα γλωσσικό περιβάλλον εντελώς ξένο. Έντονη πολεμική ωστόσο προκάλεσε η διατύπωση από ρωμιό ομιλητή πως “οι Αντιοχείς ήλθαν να κρατήσουν τα σχολεία μας στη ζωή”. Οι ίδιοι οι Αντιοχείς νέοι σημείωσαν πως πολλές φορές αισθάνονται ότι “χρησιμοποιούνται”, τονίζοντας ότι εκείνοι προεχόντως ζητούν από τα μειονοτικά σχολεία να τους παράσχουν, πρωτίστως, το συναίσθημα της ασφάλειας και της αποδοχής.
Η συμβίωση υπό τη σκέπη του Πατριαρχείου και των κοινοτικών θεσμών της κοινότητας δύο ομάδων με εντελώς διαφορετικές καταβολές, οικονομική κατάσταση οδηγεί ενίοτε σε εντάσεις και σε αιτιάσεις από τους αντιοχείς και τους ελλαδίτες πάροικους της Πόλης για ξενοφοβία και ψυχρότητα των Ρωμιών. Ιστορικά καταρτισμένα μέλη της ρωμαίικης κοινότητας δέχονται ότι οι Πολίτες είχαν πάντοτε μία δυσχέρεια στην αποδοχή των “ξένων” αφίξεων. Την ξενοφοβία αυτή και την απόρριψη είχαν ζήσει πρώτα οι Καραμανλήδες, τουρκόφωνοι χριστιανοί της μικρασιατικής ενδοχώρας, το 19ο αιώνα, και αργότερα οι Ίμβριοι και Τενέδιοι.
Για πολλοστή φορά τονίσθηκε στη συνάντηση ότι η Ρωμιοσύνη της Πόλης βρίσκεται όχι στο χείλος του γκρεμού, αλλά ενώπιον σοβαρών προκλήσεων, στις οποίες πρέπει να ανταποκριθεί, και ευκαιριών τις οποίες πρέπει να αδράξει. Η ελληνόφωνη ομογένεια βαδίζει σιγά σιγά προς την έννοια του οικουμενικού ελληνισμού, ξεπερνώντας το -ούτως ή άλλως προβληματικό- φράγμα της “φυλής” και του “γένους”, και λαμβάνοντας τη μορφή μιας κοινότητας ομοθρήσκων, που συνενώνει η μέθεξη στην ελληνική γλώσσα και παιδεία.