Γράφει
Μάρνη Χατζηεμμανουήλ
Προχωράς μέσα τους θορύβους της πόλης, κορναρίσματα, κομπρεσέρ, φωνές δεξιά και αριστερά, μία δίνη αλλόκοτων ήχων, άλλοτε να σε καταπίνει και άλλοτε να σε προσπερνά… Ο ήχος της φωνής των αγαπημένων, όταν είναι εδώ, αλλά και σε θύμισες, όταν φεύγουν, το γέλιο, το χειροκρότημα, το ποδοβολητό, το πάφλασμα, το θρόισμα, ο ψίθυρος, η σιωπή. Πόσες λέξεις για να ερμηνεύσεις τους ήχους, να τους αισθανθείς με όλες σου τις αισθήσεις και σε βάθος, να ταξιδέψεις μαζί τους, να γνωρίσεις νέους κόσμους…
Είναι μία γαλήνια άνοιξη του 1801 -άνοιξη έφυγε και από τη ζωή- ο Μπετόβεν που εκείνο το απόγευμα έπαιζε πιάνο σε ένα φιλικό του σπίτι στη Βιέννη. Οι παρευρισκόμενοι πρόσεξαν ότι στα πιανίσσιμα τα χέρια του άγγιζαν μόνο τα πλήκτρα, χωρίς να ακούγεται καμιά απολύτως νότα. Μα ο Μπετόβεν, με την ήδη αδυνατισμένη ακοή του, πίστευε ότι απαλές νότες θα έβγαιναν από τα πλήκτρα και θα γέμιζαν το δωμάτιο με σιγανή μουσική, κάτι όμως που δεν συνέβαινε.
Ο κόσμος δεν συνειδητοποίησε το πρόβλημα του μεγάλου συνθέτη όμως ο ίδιος που ένιωθε μέρα με την ημέρα πιο αδύναμος, πιο ευάλωτος, τρωτός και λυπημένος έγραψε στον γιατρό του Gerhard Wegeler: «Η ακοή μου χειροτερεύει σταθερά εδώ και τρία χρόνια… τ’ αυτιά μου κουδουνίζουν και βουίζουν αδιάκοπα μέρα νύχτα… πρέπει να σου πω ότι στο θέατρο αναγκάζομαι να κάθομαι μες τη μέση της ορχήστρας, για να καταλάβω τους ηθοποιούς και μόλις απομακρυνθώ λίγο, δεν ακούω τις ψηλές νότες των οργάνων ή των τραγουδιστών. Δύο χρόνια τώρα αποφεύγω κάθε συντροφιά, επειδή δεν μπορώ να πω στον κόσμο ότι είμαι κουφός. Αν είχα κάποιο άλλο επάγγελμα η εξομολόγηση θα ήταν κάτι εύκολο, μα για τον μουσικό είναι τρομερό».
Η απώλεια της ακοής εμφανίζεται κάποια στιγμή και -ίσως- είμαστε απροετοίμαστοι. Έχω φίλους που μου έχουν εμπιστευτεί προβλήματα με την ακοή τους, όπως ο συριγμός, η αδυναμία να ακούσεις όλους τους ήχους, ακόμη και το να ακούς τους ήχους της καρδιάς σου όλη μέρα… Εκεί που νιώθεις στο επίκεντρο της παρέας, ξάφνου συνειδητοποιείς ότι σιγά-σιγά αποσύρεσαι και οι άλλοι συνεχίζουν να μιλούν δίχως ακόμη να προσέξουν την ανεπαίσθητη αυτή διαφορά που για σένα είναι «βουνό».
«Ο πλούτος της γλώσσας είναι η αχίλλειος πτέρνα των κωφών», μου λέει ο δρ. Γεράσιμος Χατζηδαμιανός, αναπληρωτής καθηγητής Ψυχολογίας-Επικοινωνίας Ψυχικής Υγείας στο «The American College of Greece», Επισκέπτης Επίκουρος Καθηγητής Ψυχολογίας στο «Manchester Metropolitan University» στη Μεγάλη Βρετανία. «Έχετε αλήθεια σκεφτεί ότι ο πλούτος της γλώσσας μας μπορεί να μην λέει τίποτα σε ένα κωφό άτομο; Να αισθάνεται αισθήματα για τα οποία δεν βρίσκει μέσα του τις κατάλληλες λέξεις, ώστε να τα αποδώσει είτε στον συνομιλητή του είτε ακόμη και στον ίδιο του τον εαυτό»…
Άτομα με κώφωση νιώθουν ευάλωτα: «Η ευαλωτότητα που νιώθει αυτό το άτομο είναι απόρροια και του ευρύτερου κοινωνικού αποκλεισμού αλλά και του αποκλεισμού ενδοοικογενειακά», συμπληρώνει ο κ. Χατζηδαμιανός.
Πριν από λίγο καιρό συμμετείχε στη μεγαλύτερη ποιοτική έρευνα των εμπειριών ενδοοικογενειακής βίας των κωφών γυναικών της Μ. Βρετανίας που χρηματοδοτήθηκε από το υπουργείο Εσωτερικών της χώρας και βάσει των αποτελεσμάτων της: «έχουνε οριστεί οι μετέπειτα παρεμβάσεις και η ανάπτυξη υπηρεσιών σχετικά με αυτό. Θα σας πω ότι ενήλικες κωφές γυναίκες που υπήρξαν θύματα ενδοοικογενειακής βίας, όλων των μορφών βίας και σε σκληρό επίπεδο, από τον κοινωνικό αποκλεισμό, τη λεκτική κακοποίηση, τη σωματική κακοποίηση, τη σεξουαλική κακοποίηση, και μία ιδιαίτερη κακοποίηση που αφορά ειδικά τους κωφούς να τους αφαιρούν τα ακουστικά τους βοηθήματα, ώστε να μην έχουν πρόσβαση σε άλλους, τον εγκλεισμό στο σπίτι και την αφαίρεση των κινητών, για να μην έχουν την επικοινωνιακή πρόσβαση μέσω νοηματικής με άλλους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους, για χρόνια ήταν θύματα, χωρίς να κατανοούν ότι αυτό το οποίο βιώνανε λέγεται κακοποίηση, λέγεται ενδοοικογενειακή βία».
Γλωσσική αποστέρηση…
Οι γυναίκες απάντησαν σε ερωτηματολόγιο και όπως μας είπε χαρακτηριστικά αναφερόμενος στον λεξιλογικό πλούτο: «ο όρος ενδοοικογενειακή βία στα αγγλικά είναι Domestic Abuse, όταν ρωτήσαμε -όχι μία αλλά περισσότερες γυναίκες- πότε κατάλαβαν ότι αυτό που βιώνανε λέγεται ενδοοικογενειακή βία, απάντησαν ότι δεν καταλάβαιναν τι ακριβώς εννοούσαν με αυτόν τον όρο. «Τι εννοείς;» ρώτησα. «Νόμιζα πως αναφερόταν στις υπηρεσίες καθαριότητας». Απάντησε. «Γιατί τα domestic services στα Αγγλικά είναι υπηρεσίες καθαριότητας και πίστεψα ότι θα έρθουν να μας καθαρίσουν το σπίτι…». Αυτό είναι αποτέλεσμα της γλωσσικής αποστέρησης… γιατί δεν νοείται ένας άνθρωπος 25 ετών να μην έχει ακούσει τον όρο είτε στα ελληνικά, είτε στα αγγλικά, είτε σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα…».
Είναι ζωτικής σημασίας η δουλειά που γίνεται στην πρώιμη παιδική ηλικία και όπως υπογραμμίζει: «πρέπει να βομβαρδίσουμε τον εγκέφαλο με έννοιες, ώστε από παιδί να κατακτήσει την πραγματολογία της γλώσσας, την σημασιολογία της γλώσσας. Κι έτσι πάνω εκεί να κουμπώσουμε την οποιαδήποτε γλώσσα θα επικοινωνεί το παιδί και ο μετέπειτα ενήλικας. Αν πω σε έναν κωφό πελάτη μου θα ήθελα να ακούσω τη σκέψη σου «θα με ρωτήσει «τι εννοείς με την λέξη σκέψεις; Γιατί υπήρξε αρχικά η γλωσσική αποστέρηση και περιβάλλοντα εκπαίδευσης ακατάλληλα. Γι’ αυτό στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας μπαίνουμε να ερμηνεύσουμε και να διδάξουμε, ‘ψυχοεκπαίδευση’ λέγεται- και σε ένα πρώτο επίπεδο να συζητήσουμε μαζί του τις ιδέες που του έρχονται στο μυαλό…
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 06.04.2025