Έβρος: Ανοίγει ο διάλογος μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων που διαβιούν στα Βαλκάνια

- Newsroom

Στην πολυτάραχη «γειτονιά» των Βαλκανίων, η οποία ακόμη παλεύει να απεκδυθεί το κλισέ «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης», η κατανόηση της θρησκευτικής ποικιλομορφίας από τους λαούς προβάλλει ως διαρκές ζητούμενο για την απεμπλοκή της θρησκείας από γεγονότα που οδηγούν σε συγκρούσεις. Μία πρωτοβουλία της Ιεράς Μητρόπολης Αλεξανδρούπολης και της ακαδημαϊκής κοινότητας θέτει σήμερα τις βάσεις συνεργασίας μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων που διαβιούν στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και προωθεί έναν ειρηνικό τρόπο συνύπαρξής τους, που δεν αναγνωρίζει την εξόντωση του διαφορετικού.

   Το «Διεθνές Παρατηρητήριο Θρησκευτικού Φονταμενταλισμού» («International Observatory on Religious Fundamentalism») -μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα Ν.Π.Ι.Δ., συστάθηκε στην Ιερά Μητρόπολη της Αλεξανδρούπολης, με στόχο «την προαγωγή πολιτιστικών, επιστημονικών και κοινωνικών σκοπών σχετικών με τη διεπιστημονική μελέτη θρησκευτικών θεμάτων και ιδίως του φαινομένου του θρησκευτικού φονταμενταλισμού με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Ορθόδοξο κόσμο και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, με στόχο την υπεράσπιση της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ειρήνης και της συνεργασίας μεταξύ θρησκευτικών κοινοτήτων».  Το Παρατηρητήριο ξεκίνησε να μελετά το περιεχόμενο των θρησκευτικών πεποιθήσεων των θρησκευτικών κοινοτήτων που διαβιούν στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, την ιστορία των θρησκειών και την αλληλεπίδρασή τους, όταν συνυπάρχουν στον ίδιο τόπο.

   Ο πρόεδρος του Διεθνούς Παρατηρητηρίου, Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως, Τραϊανουπόλεως και Σαμοθράκης Άνθιμος και ο διευθυντής του, καθηγητής Δογματικής και Συμβολικής Θεολογίας στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ, Χρυσόστομος Σταμούλης μιλούν στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων για τις δράσεις του Παρατηρητηρίου και τους τρόπους μέσα από τους οποίους η διεπιστημονική προσέγγιση δύναται να προτάξει τη διαθρησκειακή συνεργασία και να αναδείξει ανεκτικά θρησκευτικά πρότυπα απέναντι σε άτομα ή οργανωμένες ομάδες που προωθούν τη ρητορική μίσους, τη μισαλλοδοξία και πράξεις βίας, εργαλειοποιώντας την πίστη.

   Η πρόταση ενός «άλλου τρόπου» συνύπαρξης και το παράδειγμα της Θράκης

   «Στην πατρίδα μας, πλέον, ολοένα και δυναμικότερα δηλώνουν την παρουσία τους αρκετές θρησκευτικές παραδόσεις, με ποικίλες διαθέσεις, κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα. Αυτές οι παραδόσεις συναντούν στη χώρα μας την Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία διαποτίζει την ελληνική καθημερινότητά μας, γνωρίζει να συνυπάρχει με κάθε θρησκεία και δεν έχει στο ενεργητικό της θρησκευτικούς πολέμους. Πιστεύουμε, λοιπόν, ότι θα συμβάλουμε στην πρόταση ενός "άλλου τρόπου" συνύπαρξης που δεν προϋποθέτει την εξόντωση του διαφορετικού», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Μητροπολίτης Άνθιμος. Δηλώνει, δε, πεπεισμένος ότι «το εγχείρημα δεν είναι ουτοπικό», εξηγώντας ότι «στη Θράκη, ζούμε αυτήν την μέθοδο και την καλλιεργούμε καθημερινά, γι' αυτό και μπορούμε να την προτείνουμε, ίσως ενισχυμένη και βελτιωμένη, σε ανθρώπους "καλής θελήσεως", που υπάρχουν παντού».

   «Το μεγάλο στοίχημα», στην κατεύθυνση αυτή, όπως προσθέτει ο Μητροπολίτης, είναι η κατανόηση της ποικιλομορφίας. «Εμείς έχουμε έναν τρόπο ζωής, τον Ορθόδοξο Ελληνικό, σύμφωνα με τον οποίο ζούμε. Όμως παράλληλα του επιτρέπουμε "να χτίζει" τη συνειδητή ή ασύνειδη εθνική ιδιοπροσωπία μας. Η ακαδημαϊκή μας κοινότητα γνωρίζει καλά την ιστορία αυτού του "τρόπου" μας, τις συνθήκες επικράτησής του, τις δυνατότητες συγκλήσεως του με "άλλους τρόπους" κ.λπ. Συνεργαζόμενοι, λοιπόν, μπορούμε να βρούμε σημεία μιας συμπόρευσης, όχι βέβαια σε θεολογικό πεδίο, αλλά σε κάθε άλλο κοινωνιολογικό».

   Μητροπολίτης Άνθιμος: «Η συνύπαρξη είναι δεδομένη σαν ένα ορμητικό ποτάμι»

   Στην επιφυλακτικότητα που μπορεί να εκφράζεται από μέρος του κλήρου στον διαθρησκειακό διάλογο που προωθεί η Ορθόδοξη Εκκλησία ο κ. Άνθιμος απαντά ότι «χρειάζεται να ξεπεράσουμε φοβίες και καχυποψίες, ώστε να πιστέψουμε στη δυναμική του Ευαγγελίου μας».

   «Αφού η συνύπαρξη είναι δεδομένη σαν ένα ορμητικό ποτάμι και η όσμωση των παραδόσεων και των πολιτισμών είναι γεγονός, τότε η μόνη μας "επίθεση" πρέπει να είναι η κατάθεση του θησαυρού μας στο παγκόσμιο χρηματιστήριο αξιών. Ίσως εκεί να μας εκπλήξει το αποτέλεσμα, ίσως να δούμε ότι πολλοί λαοί και πολλές θρησκευτικές παραδόσεις έχουν την ανάγκη μας και μας περιμένουν, σαν "ευνούχοι της Κανδάκης"», σημειώνει.

   Εκφράζει, τέλος, τη βεβαιότητα ότι η συνεργασία της Εκκλησίας με την ακαδημαϊκή κοινότητα θα συμβάλει στην ανάδειξη ανεκτικών θρησκευτικών προτύπων, έναντι ομάδων ή και μεμονωμένων παρουσιών που διεκδικούν έναν προφητικό ρόλο, προσπαθώντας με ρητορική μίσους να ποδηγετήσουν τους πιστούς.

   «Το Παρατηρητήριο έχει αυτοσυνειδησία της αποστολής του. Δεν φτιάχτηκε από θρησκείες ούτε από εκκλησίες που κατά το παρελθόν "ξιφούλκησαν" με άλλες. Φτιάχτηκε από την Εκκλησία, η οποία δεν εργαλειοποίησε ποτέ την πνευματικότητα της, δεν υποβιβάστηκε ποτέ σε -ισμό, ούτε κήρυξε μίσος ή μισαλλοδοξία. Αυτή η σελίδα του "βιογραφικού" μας έχει τεράστια σημασία. Θα καταγράψουμε, όμως, προσπάθειες που οπωσδήποτε επιχειρήθηκαν και επιχειρούνται, καθώς και υγιείς τρόπους αντιμετώπισής τους από την Εκκλησία. Και θα δούμε το θρησκευτικό γεγονός σε όλες τις εκφάνσεις του, παγκοσμίως. Με σκοπό να το καταγράψουμε και να το αναλύσουμε χωρίς περιστροφές. Αλλά και για να το προσλάβουμε για να το θεραπεύσουμε», επισημαίνει.

   Η σύνδεση πολιτικής και θρησκείας και ο εθνοφυλετισμός στα Βαλκάνια 

   Στον ρόλο που έχει διαδραματίσει η σύνδεση της θρησκείας με την πολιτική στην άνοδο του θρησκευτικού φονταμενταλισμού, ιδιαίτερα στην περιοχή των Βαλκανίων αναφέρεται ο διευθυντής του Παρατηρητηρίου, καθηγητής Χρυσόστομος Σταμούλης.

   «Όλοι -έχω την αίσθηση- έχουμε γίνει μάρτυρες της αγριότητας που γεννά η αίρεση του εθνοφυλετισμού, εκεί όπου η πίστη αποτελεί απλά και μόνον συστατικό μιας κάποιας εθνικής ταυτότητας, χάνοντας με τον τρόπο αυτό την οικουμενικότητα, αλλά και τον πανανθρώπινο χαρακτήρα της. Και είναι σαφές, πως μια τέτοια επιλογή συνδέεται με την εργαλειοποίηση της πίστης και της Εκκλησίας -των θρησκευτικών κοινοτήτων εν γένει-, η οποία ευθύνεται για την απομείωση τους και εν τέλει την οριστική εξαφάνισή τους. Και μιλώ για την εργαλειοποίηση, η οποία άλλοτε είναι αποτέλεσμα επιβολής από κέντρα πολιτικής εξουσίας και άλλοτε αποτελεί επιλογή των ίδιων των θρησκευτικών κοινοτήτων, προκειμένου να αποκτήσουν πολιτική δύναμη και εξουσία», παρατηρεί.

   Στο ερώτημα αν οι εμφύλιοι στα Βαλκάνια έδειξαν τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό ως την πηγή του κακού ή τον έθρεψαν ακόμη περισσότερο χαρακτηρίζει τη σχέση αμφίδρομη. «Βρισκόμαστε ενώπιον διαδικασίας αλληλοτροφοδότησης. Συνήθως, βέβαια, η πηγή του κακού συνδέεται με πολιτικές πράξεις και επιλογές, οι οποίες χρησιμοποιούν τη θρησκευτική ετερότητα για τη μεγιστοποίηση του ήδη υπάρχοντος χάσματος. Όπως, καταλαβαίνετε μιλάω για το "αρχικό αίτιο", όπως θα λέγαμε και στη θεολογία, που προϋποθέτει και την ύπαρξη των άλλων αιτίων», διευκρινίζει.

   Στο πλαίσιο αυτό, εξηγεί ότι στο Παρατηρητήριο «η διάθεσή μας είναι να αναζητήσουμε φαινόμενα θρησκευτικού φονταμενταλισμού στον χώρο της νοτιοανατολικής Ευρώπης, να τα μελετήσουμε, να τα αναλύσουμε, να τα παρουσιάσουμε και στην πορεία να αναπτύξουμε δράσεις εκπαιδευτικές, ερευνητικές, πολιτιστικές κ.α. αντιμετώπισης και απομείωσής τους».

   Η γενεσιουργός αιτία του θρησκευτικού φονταμενταλισμού

   Οι καταγωγικές αιτίες γέννησης του θρησκευτικού φονταμενταλισμού, σύμφωνα με τον καθηγητή «θα μπορούσαν να είναι πολλές και εξάπαντος είναι πολλές». «Ξεχωρίζουν ανάμεσά τους εκείνες που θέλουν τον φονταμενταλισμό γέννημα των αντιδράσεων απέναντι στην παγκοσμιοποίηση, από τη μια και απέναντι στη νεωτερικότητα, από την άλλη. Πραγματικότητες, που ο φονταμενταλισμός αρνείται και ταυτόχρονα χρησιμοποιεί, προκειμένου να επιβάλλει τον εαυτό του», σημειώνει, παραπέμποντας στο «κλασικό παράδειγμα της εκ μέρους του χρήσης του διαδικτύου, αλλά και του συνόλου των "νέων επικοινωνιακών τεχνολογιών", που επιστρατεύονται προκειμένου να σκηνοθετηθεί η δράση του και να εισέλθει με τρόπο αμεσότερο και βιαιότερο στην καθημερινότητα των ανθρώπων».

   «Άμεσος στόχος η γιγάντωση του φόβου -η εγκαθίδρυση πολιτεύματος φόβου- και ταυτόχρονα η στρατολόγηση νέων μελών, από το σώμα των "χαμένων πολιτών", οι οποίοι απογοητευμένοι από τις παλιές μυθολογίες, όπως για παράδειγμα η πολιτική και η θρησκεία, αναζητούν χώρο συγκρότησης κοινού οράματος και νοηματοδότησης της άδειας ζωής», επισημαίνει ο κ. Σταμούλης.

   Εξηγεί, ακόμη, πως «ο νεότερος θρησκευτικός φονταμενταλισμός έχει απομακρυνθεί πολύ από τα αρχικά του προτάγματα» και «δεν αποτελεί πλέον μια απλή επιστροφή στο παρελθόν, αλλά έχει προχωρήσει ακόμα πιο πέρα, στην απολυτοποίηση των επιλογών του, στη συμπόρευση με τον φασισμό, τις πράξεις βίας και τον σεχταρισμό».

   «Μοναδική επιδίωξη του η "θρησκευτική κλωνοποίηση" του προσώπου, που ισοδυναμεί με την οριστική κατάργησή του. Την κατάργηση κάθε ετερότητας και τη δημιουργία ενός θρησκευτικού και μαζί πολιτικού ολοκληρωτισμού. Η ευθύνη, βέβαια, ξεκινάει πάντα από ψηλά, χωρίς αυτό να απενοχοποιεί τον απλό λαό, τους απλούς ανθρώπους, οι οποίοι χαμένοι μέσα στο κενό που δημιουργεί η εξουσιαστικότητα, η φτώχεια, η εκμετάλλευση και η κάθε είδους βαρβαρότητα των ισχυρών, αναζητά αγωνιωδώς μια νέα μυθολογία συνύπαρξης και αίσθησης του ανήκειν. Οι αντιμυθολογίες, έτσι, ανθίζουν εκεί όπου οι μυθολογίες δημιουργίας του τρόπου μας -ο δήμος, η πολιτεία, η εκκλησία-, υποχωρούν. Μια παρυπόσταση, ένα σκοτάδι είναι ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, που κλέβει την υπόσταση του φωτός για να υπάρξει», προσθέτει.

   Μπορεί, όμως, να επικρατήσει το φως; «Σε μια εποχή που γεννά και ξαναγεννά περιπλανώμενους προφήτες και θαυματοποιούς, που υπόσχονται εξουσία, δύναμη και ολοκληρωτική κυριαρχία, εμείς οφείλουμε να ξαναφέρουμε στο φως τις σκιασμένες πλευρές του κοινού μας τρόπου. Και αυτό μπορεί να γίνει, δίχως δεύτερη κουβέντα, από την παιδεία, την πολύτροπη παιδεία. Εκείνη τη δύναμη που μας επιτρέπει να μη μοιάσουμε το τέρας. Ξέρετε, η αγάπη δεν νομοθετείται, αλλά αποκαλύπτεται, δίνοντας ελπίδα στο "αδύνατο". Με αυτή την ελπίδα ξεκινούμε και εμείς το έργο μας», απαντά ο κ.Σταμούλης.

   «Αυτά που μας ενώνουν είναι περισσότερα από αυτά που μας χωρίζουν»

   Σχετικά με τις προσδοκίες αντιμετώπισης του θρησκευτικού φονταμενταλισμού μέσα από τις δράσεις του Παρατηρητηρίου ο κ. Σταμούλης σημειώνει: «Δεν έχουμε τη ψευδαίσθηση ότι θα λύσουμε το πρόβλημα. Η διάθεσή μας είναι να συμβάλλουμε μαζί με όλους εκείνους που έχουν την ίδια με εμάς θέαση των πραγμάτων στον περιορισμό του φαινομένου. Το φαινόμενο μπορεί να αντιμετωπιστεί κυρίως με την ανάδειξη όλων εκείνων των δημιουργικών στοιχείων της Ορθοδοξίας, που κομίζουν νόημα και αναδεικνύουν τον οικουμενικό και πανανθρώπινο χαρακτήρα της. Στοχεύουμε στην ενίσχυση ενός ανανεωμένου μαζί, που δίνει ελπίδα στη λειτουργία τόσο της εκκλησιαστικής κοινότητας όσο και στη λειτουργία της δημόσιας πλατείας».

   «Σχεδιάζουμε να αναπτύξουμε ποικίλες δράσεις, οι οποίες θα αξιοποιούν τα αποτελέσματα της καταγραφής και ανάλυσης φαινομένων θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Επιμορφωτικά σεμινάρια σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, πολιτιστικά γεγονότα συνδημιουργίας και συνύπαρξης, κοινωνικές παρεμβάσεις, ενημέρωση με τρόπο νηφάλιο και ουσιαστικό των πολιτών, συνεργασία με το σύνολο των θρησκευτικών κοινοτήτων, αλλά και της πολιτείας και από κοινού σχεδιασμός μιας νέας πορείας. Και όλα αυτά με στόχο να αναδείξουμε τα πολύτιμα αγαθά του σεβασμού, της αποδοχής, της πρόσληψης και της αλληλοσυμπλήρωσης και ως εκ τούτου όλων εκείνων των πραγματικοτήτων που αποδεικνύουν ότι αυτά που μας ενώνουν είναι περισσότερα από αυτά που μας χωρίζουν», καταλήγει ο καθηγητής.

   Το Παρατηρητήριο ξεκινά τη δράση του με το πρώτο του Διεθνές Συνέδριο, με τίτλο: «Θρησκευτικός φονταμενταλισμός. Γένεση και εξέλιξη ενός φαινομένου», το οποίο θα πραγματοποιηθεί στην Αλεξανδρούπολη στις 13 και 14 Ιουνίου. Λεπτομέρειες θα ανακοινωθούν προσεχώς. 

   Περισσότερες πληροφορίες για τις δράσεις και τους καταστατικούς σκοπούς του Διεθνούς Παρατηρητηρίου Θρησκευτικού Φονταμενταλισμού βρίσκονται στην ιστοσελίδα του https://www.inoof.gr/