Τα τελευταία οκτώ χρόνια στην περιοχή του Δέλτα Αξιού, από τις αλυκές Κίτρους μέχρι το Καλοχώρι, δεν μπορούσαν να εκδοθούν νέες οικοδομικές άδειες και άδειες εκτέλεσης οικοδομικών εργασιών. Η απόφαση ελήφθη το 2016 και η διάρκεια ισχύος της ανανεωνόταν κάθε χρόνο. Ήταν το έσχατο μέτρο προστασίας μίας περιοχής μεγάλης περιβαλλοντικής σημασίας, μέχρι να εκδοθεί το Προεδρικό Διάταγμα (ΠΔ) που θα καθόριζε τις χρήσεις γης -πρακτικά το τι επιτρέπεται να κτιστεί και πού σε αυτήν την περιοχή που εκτείνεται σε περισσότερα από 300.000 στρέμματα.
Μέχρι και σήμερα δεν υπάρχει αυτό το ΠΔ, όμως τουλάχιστον εγκρίθηκε η νέα Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) για την περιοχή. Αυτή η εξέλιξη πιθανότατα θα ανοίξει τον δρόμο, για να εκδοθούν ξανά οικοδομικές άδειες μετά από οκτώ χρόνια απαγόρευσης.
Περιορισμοί
Λόγω του καθεστώτος προστασίας της περιοχής Νatura 2000, ακόμα και πριν το 2016 και την αναστολή έκδοσης οικοδομικών αδειών, υπήρχαν περιορισμοί. «Ο κόσμος δεν μπορούσε να κάνει επενδύσεις στα χωράφια του, στην περιουσία του. Δεν μιλάμε για βαριά βιομηχανία. Θέλαμε να κάνουμε μία αποθήκη για τα αγροτικά μας μηχανήματα, να κάνουμε αποθήκες ρυζιού, σταβλικές εγκαταστάσεις ή μία μονάδα μεταποίησης. Από την εθνική οδό μέχρι και τη θάλασσα δεν μπορούσαμε να κάνουμε κανένα οίκημα», λέει στη «ΜτΚ» ο Χρήστος Γκαντζάρας, πρόεδρος του Α' Αγροτικού Συνεταιρισμού Χαλάστρας.
«Τους επέτρεπαν να κάνουν αγροτική αποθήκη μέχρι 120 τμ. Τι να βάλεις σε τέτοιο χώρο, ξέρετε πόσο μεγάλες είναι οι κομπίνες; Έδιναν άδεια για βουστάσια μέχρι 100 αγελάδες. "Μα δεν είναι βιώσιμη μία τέτοια μονάδα", έλεγαν οι κτηνοτρόφοι. Ακούγαμε παράλογα πράγματα. Ο ψαράς γιατί να μην κάνει ένα ψυγείο να βάζει μέσα τα όστρακα; Τους απαγορευόταν να κάνουν πράγματα που θα έπρεπε να είναι αυτονόητα», σχολιάζει από την πλευρά του ο αντιπεριφερειάρχης Μητροπολιτικής Ενότητας Θεσσαλονίκης, Κώστας Γιουτίκας. «Επιτέλους, με τη νέα ΕΠΜ οι άνθρωποι θα μπορέσουν να αξιοποιήσουν τις ιδιοκτησίες τους», προσθέτει.
Τι θα αλλάξει
Σύμφωνα με τον αντιπεριφερειάρχη Θεσσαλονίκης, με τη νέα ΕΠΜ:
* Στη Γ’ ζώνη απόλυτης προστασίας επιτρέπεται στους κατ΄επάγγελμα αγρότες να αναπτύξουν εγκαταστάσεις υποστήριξης του πρωτογενούς τομέα (πχ βουστάσιο, αγροτική αποθήκη, σιλό ρυζιού, κέντρο εξυγίανσης οστράκων). «Δεν είναι εκτάσεις ποταμού ή παρόχθιες ή παραποτάμιες εκτάσεις. Είναι ιδιωτικές εκτάσεις χωράφια», διευκρινίζει ο κ. Γιουτίκας
* Στη Β’ ζώνη υψηλής προστασίας, μέσα στην ευρύτερη κοίτη του ποταμού Αξιού όπου λειτουργούσαν επί δεκαετίες κτηνοτροφικές μονάδες χωρίς άδεια, πλέον μπορούν να αδειοδοτηθούν, αλλά δεν μπορούν να επεκταθούν.
* Αντιθέτως, οι επιχειρήσεις που έχουν ήδη εγκατασταθεί στην προστατευόμενη περιοχή με «πρόσωπο» στην εθνική οδό, μπορούν να επεκταθούν και να εκσυγχρονιστούν.
* Στις παρόχθιες περιοχές του Αξιού επιτρέπεται να λειτουργήσουν μικρά αγροτουριστικά αναψυκτήρια.
* Στο Καλοχώρι επιτρέπεται η κατασκευή αλιευτικού καταφυγίου.
* Στην ευρύτερη περιοχή του Δέλτα επιτρέπονται δραστηριότητες σχετικές με την έρευνα και την καινοτομία.
Σύμφωνα με τον αντιπεριφερειάρχη Θεσσαλονίκης το καθεστώς προστασίας είναι πλέον θωρακισμένο, ενώ «η περιοχή βγαίνει πλέον από το καθεστώς της απόλυτης απαγόρευσης. Είναι ευλογία η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη, την οποία περιμέναμε χρόνια, επιτέλους ξέρουμε τι επιτρέπεται και πού. Με βάση αυτήν εμείς ως Περιφέρεια θα δώσουμε άδεια εγκατάστασης και η πολεοδομία οικοδομική άδεια. Ο ΟΦΥΠΕΚΑ είναι υποχρεωμένος να δεχτεί την Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη και να γνωμοδοτήσει θετικά».
Όπως αναφέρει στη «ΜτΚ» από το καλοκαίρι που εγκρίθηκε η ΕΠΜ υπάρχει έντονο ενδιαφέρον, κυρίως από κτηνοτρόφους που ενδιαφέρονται να εκδώσουν άδειες λειτουργίας. «Αν αρχίσουν να δίνονται άδειες όλη η κοινωνία της περιοχής θα το δει θετικά. Για εμάς αυτό είναι ανάπτυξη», λέει από την πλευρά του ο κ. Γκατζάρας.
Ο καθαρισμός της κοίτης του Άξιου
Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας είχε θέσει σε διαβούλευση (έληξε 06/02/2024) τη μελέτη του σχεδίου αποκατάστασης των εκβολών του Αξιού ποταμού. «Με την ΕΠΜ ανοίγει ένας δρόμος, για να μπορέσουν να καθαριστούν οι εκβολές του Αξιού και να αποκατασταθεί η υδραυλική παροχή του ποταμού. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να καθαριστούν οι εκβολές του ποταμού Αξιού, να απομακρυνθούν τα φερτά υλικά στις εκβολές του», επισημαίνει ο κ. Γιουτίκας.
Είκοσι χρόνια χωρίς θεσμική θωράκιση
Το εθνικό πάρκο Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα οριοθετήθηκε το 1998 με κοινή υπουργική απόφαση (ΚΥΑ) και το 2002 εγκρίθηκε η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ). Στο μεσοδιάστημα, κι ενώ δεν είχε προχωρήσει η επικύρωση της μελέτης με Προεδρικό Διάταγμα, ιδιώτες που αγόρασαν φθηνή γη κάτω από το όριο της εθνικής οδού, εντός της προστατευόμενης περιοχής, κατάφεραν να αξιοποιήσουν το «παράθυρο» χρόνου, να εκδώσουν άδειες και να εγκαταστήσουν εμπορικές δραστηριότητες και αποθήκες.
Αντί για Προεδρικό Διάταγμα, το 2009 εκδόθηκε μία νέα κοινή υπουργική απόφαση που οριοθετούσε το εθνικό πάρκο και δεν περιλάμβανε στο καθεστώς προστασίας τρεις περιοχές:
* τμήμα της υγροτοπικής περιοχής Νatura στον Κορινό Πιερίας, σε συνέχεια της αλυκής Κίτρους, στο οποίο τοπικοί φορείς πίεζαν για τη δημιουργία παραθεριστικού οικισμού,
* ένα κομμάτι ανάμεσα στον Γαλλικό ποταμό και τα ρυζοχώραφα, στο οποίο ακολούθως χτίστηκαν κτίρια επιχειρήσεων και
* ένα τμήμα στον άνω ρου του Αξιού.
Έξι χρόνια αργότερα, το 2015, το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι για τον χαρακτηρισμό μίας περιοχής ως εθνικού πάρκου απαιτείται Προεδρικό Διάταγμα και ότι κακώς εξαιρέθηκαν οι τρεις περιοχές.
Καθώς η ΚΥΑ του 2009 (που βασίστηκε στην ΕΠΜ του 2002) ήταν άκυρη, και επειδή δεν είχε θεσμοθετηθεί Προεδρικό Διάταγμα για την κήρυξη του εθνικού πάρκου, η περιοχή ήταν ανοχύρωτη. Μπροστά στον κίνδυνο άμεσης ανοικοδόμησης, και καθώς είχαν αρχίσει οι διαδικασίες για έκδοση ΠΔ, η τότε κυβέρνηση εξέδωσε το 2016 μία απόφαση που ανέστειλε τη χορήγηση οικοδομικών αδειών και την εκτέλεση οικοδομικών εργασιών στο σύνολο της έκτασης.
Το σχέδιο ΠΔ παρουσιάστηκε τελικά το 2018 (χωρίς και πάλι οι τρεις περιοχές να περιλαμβάνονται στα όρια του εθνικού πάρκου), όμως απορρίφθηκε το 2020 από το ΣτΕ. Το ανώτατο δικαστήριο ζήτησε να γίνει νέα ΕΠΜ, αφού η παλιά είχε εκπονηθεί πριν από 18 χρόνια, και να συμπεριληφθούν οι τρεις περιοχές που αφαιρέθηκαν.
Όλο αυτό το διάστημα, από το 2016 μέχρι πρότινος, ανανεώνονταν οι υπουργικές αποφάσεις που δεν επέτρεπαν την έκδοση οικοδομικών αδειών.
Χρειάζεται ΠΔ;
Η νέα ειδική περιβαλλοντική μελέτη ανατέθηκε το 2019 και εγκρίθηκε μόλις τον Ιούλιο του 2024, συμπεριλαμβάνοντας τις τρεις εξαιρεθείσες περιοχές. Λίγες μέρες αργότερα το υπουργείο Περιβάλλοντος γνωστοποίησε στις υπηρεσίες που γνωμοδοτούν κατά τη διαδικασία αδειοδότησης έργων να λαμβάνουν υπόψιν τη νέα ΕΠΜ. Τα τελικά κείμενα της μελέτης αναρτήθηκαν στον ιστοτόπο του υπουργείου μόλις στις αρχές Φεβρουαρίου του 2025, χωρίς να συνοδεύονται από αναλυτικούς χάρτες, ώστε να βλέπει ο κάθε ενδιαφερόμενος αν η δραστηριότητα που θέλει να αρχίσει σε κάποιο σημείο της περιοχής Natura 2000 επιτρέπεται με βάση την ΕΠΜ.
Επιπλέον, μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει το Προεδρικό Διάταγμα που ζητά εδώ και σχεδόν μία δεκαετία το Συμβούλιο της Επικρατείας, χωρίς το οποίο δεν μπορεί να θεσμοθετηθεί το εθνικό πάρκο. Σύμφωνα με τον κ. Γιουτίκα, αυτό πλέον δεν είναι απαραίτητο, καθώς έχει αλλάξει η νομοθεσία και η ΕΠΜ ρυθμίζει και τις χρήσεις. Ωστόσο, σε σχετικό ερώτημα που απηύθυνε η «ΜτΚ» στον γ.γ. του υπουργείου Περιβάλλοντος, Πέτρο Βαρελίδη, ο ίδιος απάντησε ότι εξακολουθεί να είναι απαραίτητη η έκδοση Προεδρικού Διατάγματος.
Τι είναι οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες
Οι ΕΠΜ αποτελούν το πρώτο βήμα για τη νομική κατοχύρωση της προστασίας σε εθνικό επίπεδο των περιοχών που ανήκουν στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο Natura 2000. Τεκμηριώνουν επιστημονικά το γιατί μία περιοχή χρήζει προστασίας, περιγράφουν τα όριά της και προτείνουν τις δραστηριότητες και λειτουργίες που μπορούν να αναπτυχθούν εντός της. Το επόμενο και καθοριστικό βήμα μετά από μία ΕΠΜ είναι η έκδοση Προεδρικού Διατάγματος που θα «σφραγίσει» τις χρήσεις γης.
Στην περίπτωση της περιοχής του Δέλτα Άξιου η πρώτη ΕΠΜ εγκρίθηκε το 2002, η δεύτερη το 2024, αλλά Προεδρικό Διάταγμα δεν εκδόθηκε ποτέ. Χωρίς ισχυρή θεσμική θωράκιση, η περιοχή ήταν -και σύμφωνα με περιβαλλοντολόγους, παραμένει- «ευάλωτη» στις κάθε λογής αυθαιρεσίες.
Ορνιθολογική: Όσο δεν υπάρχει ΠΔ η περιοχή μένει άνευ προστασίας
«Ελλείψει Προεδρικού Διατάγματος και ενόψει της εκπόνησης ΕΠΜ, το ΥΠΕΝ εξέδωσε το 2018 υπουργική απόφαση, προκειμένου να καθορίσει τους όρους και τους περιορισμούς στη χρήση γης αλλά και τις επιτρεπόμενες δραστηριότητες για την εν λόγω περιοχή. Όμως, μετά τις συνεχείς μονοετείς παρατάσεις, τέσσερις τον αριθμό, εξαντλήθηκε η δυνατότητα ρύθμισης του ζητήματος μέσω αποφάσεων σε επίπεδο υπουργού, με αποτέλεσμα η συγκεκριμένη περιοχή να μένει άνευ ρύθμισης και πρακτικά άνευ προστασίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται», υποστηρίζει η περιβαλλοντολόγος και διευθύντρια της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, Κωνσταντίνα Ντεμίρη.
Κατά την ίδια το γεγονός ότι το αρμόδιο τμήμα του υπουργείου γνωστοποίησε την εγκεκριμένη ΕΠΜ στην σχετική Αποκεντρωμένη Διοίκηση, Περιφέρεια και Μονάδα Διαχείρισης τις οποίες κάλεσε «να τη λαμβάνουν υπόψιν στο πλαίσιο της αδειοδότησης των έργων», δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από αυτά που επιχειρεί να λύσει, καθώς δεν έχει εκδοθεί το κατά τον νόμο απαραίτητο Προεδρικό Διάταγμα. «Από όλα αυτά, γίνεται εύκολα αντιληπτός ο κίνδυνος στον οποίο βρίσκονται οι προστατευόμενες περιοχές και ειδικώς αυτή της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Η αδικαιολόγητη καθυστέρηση στην εκπόνηση της ΕΠΜ, η έλλειψη ισχύοντος νομοθετήματος που θα παρέχει επαρκή και αποτελεσματική προστασία, αλλά και τα "τεχνάσματα" που χρησιμοποιεί η διοίκηση για την πλήρωση αυτού του κενού, αφήνει τον ευαίσθητο αυτόν χώρο βορά στις διαθέσεις τρίτων. Καλούμε τους υπεύθυνους να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να προχωρήσουν στις απαραίτητες ενέργειες προτού να είναι πολύ αργά».
«Μωσαϊκό» ζωνών
Καθώς τα χρόνια περνούν χωρίς θεσμική θωράκιση του πάρκου, «δημιουργείται κλίμα αβεβαιότητας στην κοινωνία σχετικά με την ουσιαστική βούληση για την προστασία της φύσης», εκτιμά η περιβαλλοντολόγος Χριστίνα Κονταξή. Η ίδια θεωρεί προβληματικό τον υπερβολικά μεγάλο αριθμό ζωνών- «περισσότερες από 60 (όπως φαίνεται από το τεύχος των ειδικών χρήσεων»- ο οποίος είναι «μη ρεαλιστικός, χωρίς επιστημονικά έγκυρη τεκμηρίωση. Ενιαίες περιοχές που χρήζουν προστασίας χωρίζονται σε υποπεριοχές με διαφορετικές χρήσεις, χωρίς συνοχή, με αποτέλεσμα στο πεδίο να δημιουργείται ένα μωσαϊκό από ατάκτως ερριμμένα τμήματα που θα καταστήσουν το εθνικό πάρκο ένα χάος. Η προτεινόμενη ζωνοποίηση δεν βοηθά το έργο της διαχείρισης και της φύλαξης, αφού σε πολλές περιοχές δεν μπορεί να προσδιοριστεί στο πεδίο, με βάση επιτόπια χαρακτηριστικά σημεία ή όρια».
Για παράδειγμα, η κ. Κονταξή διαπιστώνει ότι οι πλημμυρικές κοίτες των ποταμών χωρίστηκαν σε επιμέρους ζώνες στις οποίες εντάχθηκαν «πλήρως ασύμβατες χρήσεις, όπως ανέγερση κτιρίων, γραφείων, θερμοκοιτίδες επιχειρήσεων, κέντρα έρευνας, χώροι στάθμευσης, οδοί, πλατείες κ.ά., χρήσεις που δεν αρμόζουν στο ισχύον νομικό καθεστώς και τον τεκμηριωμένο βαθμό επικινδυνότητας».
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 16.02.2025
