- Newsroom
Προσωπικές εμπειρίες και αναμνήσεις των εκτοπισμένων προσφύγων και των εγκλωβισμένων, δύσκολες και τραυματικές μνήμες από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, τον Ιούλιο του 1974, όπως αποτυπώθηκαν ανεξίτηλα στο μυαλό και την ψυχή παιδιών, εφήβων και ενηλίκων, αφηγήσεις που πενήντα χρόνια μετά μοιάζουν με πληγή που εξακολουθεί να αιμορραγεί... Όλα τα παραπάνω συνθέτουν τον καμβά του ντοκιμαντέρ «Η επιστροφή που δεν έγινε. Κύπρος 1974-2024» του φωτορεπόρτερ Σάκη Γιούμπαση, που εντάσσεται στο ελληνικό πρόγραμμα του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, στο τμήμα ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ+, και θα προβληθεί από 7 έως τις 21 Μαρτίου 2025.
Το ντοκιμαντέρ, διάρκειας 88 λεπτών, «είναι μια αφήγηση 18 ανθρώπων που έζησαν στην Κύπρο πριν από την τουρκική εισβολή του 1974. Αφηγείται τη ζωή στο χωριό Άχνα και τις γύρω περιοχές της Καντάρας και του Ριζοκάρπασου, εστιάζοντας στην πλούσια αγροτική οικονομία και την κοινωνική ζωή. Οι κάτοικοι των χωριών ζούσαν αρμονικά, ασχολούμενοι με την τοπική γεωργία, τον αθλητισμό και τις κοινοτικές εκδηλώσεις. Πόλεις όπως η Αμμόχωστος ήταν οικονομικά σημαντικές, συμβάλλοντας σημαντικά στην κυπριακή οικονομία και την τουριστική βιομηχανία.
Η αφήγηση μετατοπίζεται στα γεγονότα του 1974, όταν η τουρκική εισβολή διατάραξε τη ζωή των Κυπρίων, οδηγώντας σε εκκένωση και εκτοπισμό. Καταγράφει τον αιφνιδιασμό της εισβολής, την αντίδραση της κοινότητας και τις οδυνηρές εμπειρίες καθώς οικογένειες χωρίστηκαν, χωριά καταστράφηκαν και ζωές άλλαξαν μόνιμα. Οι ιστορίες για τη γενναιότητα, τον φόβο και τον αγώνα για επιβίωση κατά τη διάρκεια της εισβολής αντανακλούν ένα ισχυρό κοινοτικό πνεύμα, αν και ο φόβος και η σύγχυση ήταν κυρίαρχα.
Η ιστορία συνεχίζεται με τις προκλήσεις της ζωής ως πρόσφυγες στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου, που χαρακτηρίζονται από συνθήκες συνωστισμού, περιορισμένους πόρους και τις επιπτώσεις στην εκπαίδευση και την καθημερινή ζωή. Οι εγκλωβισμένοι Ελληνοκύπριοι αντιμετώπισαν σημαντικές δυσκολίες, περιορισμένες μετακινήσεις και διακρίσεις. Οι άνθρωποι εκφράζουν τη βαθιά πολιτιστική και συναισθηματική απώλεια των εκτοπισμένων και τις διαρκείς επιπτώσεις των χαμένων σπιτιών, παραδόσεων και μέσων διαβίωσης.
Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, έγιναν προσπάθειες διατήρησης της ταυτότητας, της γλώσσας και των παραδόσεων της κοινότητας, κυρίως μέσω συλλόγων που προσπαθούν να διατηρήσουν ζωντανές τις μνήμες».
Ένα ντοκιμαντέρ ενάντια στη λήθη
«Πήγα για πρώτη φορά στην Κύπρο γύρω στο 2008. Ως φωτογράφος ήθελα να δω από κοντά κάποια πράγματα που άκουγα συνέχεια για την Κύπρο. Αυτά τα πράγματα ήταν ότι είναι ένα νησί υπό κατοχή και υπάρχουν κάποια σημεία που αυτή την κατοχή μπορείς να τη διακρίνεις. Είναι ορατή. Ξέρεις ότι έγινε πόλεμος εκεί πέρα. Αυτά τα σημεία είναι η νεκρή ζώνη στη Λευκωσία, η περίκλειστη περιοχή της Αμμοχώστου και το αεροδρόμιο της Λευκωσίας, που είναι στη νεκρή ζώνη» αφηγείται στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Σάκης Γιούμπασης.
Χαραγμένη θα μείνει για πάντα στη μνήμη του η πρώτη φορά που πήγε στην Αμμόχωστο. «Εκεί διακρίνεις ότι κάτι αφέθηκε στον χρόνο. Πάγωσε ο χρόνος σε εκείνες τις ημέρες. Η Αμμόχωστος έχει αφεθεί στη φθορά του χρόνου, καταστρέφεται. Σκέφτεσαι, λοιπόν, ότι δεν είναι μόνο τα κτίρια που καταστρέφονται. Για κάποιους ανθρώπους, η ζωή τους άλλαξε εκείνη τη μέρα. Έφυγαν, αφήνοντας περιουσίες και αναγκάστηκαν να κάνουν μια καινούργια αρχή. Μέσα από το ντοκιμαντέρ αντιλαμβάνεσαι ότι πάντα στην άκρη του μυαλού τους έχουν ότι θα επιστρέψουν. Ποτέ δεν είπαν: φύγαμε και τελείωσε. Πάντα στην άκρη του μυαλού τους έχουν ότι: "θα ξαναπάω στο σπίτι μου"» συμπληρώνει ο έμπειρος φωτορεπόρτερ με την ξεχωριστή ματιά στα πράγματα και τους ανθρώπους.
Η συνάντησή του με έναν άνθρωπο, τον Κωστάκη Ανδρέου (έναν από τους πρωταγωνιστές του ντοκιμαντέρ) ήταν καθοριστική για την εξέλιξη του πρότζεκτ. «Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που γνώρισα και ήταν αιχμάλωτος στην Τουρκία. Και μας εξιστόρησε τη ζωή του, χωρίς να του πούμε κάτι· ήθελε να πει κάποια πράγματα για τον εαυτό του. Αφού έγινε αυτό, πάντα είχα στην άκρη του μυαλού μου ότι θέλω να κάνω κάτι για την ιστορία, για τους ανθρώπους κυρίως, που έφυγαν ή έζησαν ή οι συνέπειες του πολέμου τους επηρέασαν. Και έτσι, χρόνια μετά, οργανώνοντας ένα σχέδιο με κάποιους ανθρώπους που βρήκαμε μέσω γνωστών, αποφασίσαμε, τον Ιούλιο του 2024, να γυρίσουμε το ντοκιμαντέρ» επισημαίνει ο Σ. Γιούμπασης, εξηγώντας πως «το μεγαλύτερο στοίχημα είναι να βρεις τους ανθρώπους που θα μας εξιστορήσουν τα γεγονότα».
«Το άγχος μας», τονίζει, «ήταν ότι επειδή δεν είσαι εκεί, δεν μένεις εκεί, δεν ξέρεις καν τις ιστορίες που θα ακούσεις. Οπότε προσπαθούσαμε να βρούμε πολλά άτομα για να έχουμε κάποιο υλικό. Ήμασταν τυχεροί που όλοι είχαν μια τόσο φυσική αφήγηση, που ήταν απίστευτα βοηθητική. Ο καθένας φίλτραρε με τον δικό του τρόπο το τι θέλει να ακουστεί. Και τι θέλει να δείξει στους άλλους. Υπήρχαν ιστορίες που μας τις είπαν εκτός από την κάμερα γιατί δεν ήθελαν να ακουστούν. Αλλά σεβόμενοι την επιθυμία του κάθε αφηγητή, το κρατάς εκεί. Είναι αρκετά ταλαιπωρημένοι όλοι αυτοί οι άνθρωποι. Να τους βάλεις να θυμηθούν και να τους ταλαιπωρήσεις επιπλέον, νομίζω δεν υπάρχει λόγος» αναφέρει χαρακτηριστικά ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ που καταφέρνει να διατηρήσει την ιστορική μνήμη ζωντανή.
«Για να μείνουν στους επόμενους τα γεγονότα και να υπάρχει και για αυτούς που δεν τα έζησαν ώστε να ξέρουν τι έγινε τότε. Να μην ξεχαστεί η ιστορία. Αυτό είναι βασικό».
Τι είναι, όμως, αυτό που κάνει έναν φωτορεπόρτερ να στραφεί στον κόσμο του ντοκιμαντέρ; «Το ντοκιμαντέρ», εξηγεί ο ίδιος, «είναι μια διέξοδος που μπορείς να πεις πράγματα, που θέλεις να δείξεις στον υπόλοιπο κόσμο αυτό. Το πρώτο ντοκιμαντέρ που έκανα ήταν για την πυρκαγιά του Έβρου. Ήταν ένας τρόπος εκτόνωσης και ήθελα να δείξω τι έγινε όλες αυτές τις ημέρες».
Ποια ιστορία θα έχεις να διηγείσαι...
Πέραν του ντοκιμαντέρ, στην Ενότητα Nexus του Τμήματος Podcast του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα είναι διαθέσιμο προς ακρόαση από την ιστοσελίδα του Φεστιβάλ, από τις 6 έως τις 16 Μαρτίου 2025, το podcast «Ποια ιστορία θα έχεις να διηγείσαι - Η Ιστορία του Δημήτρη Κοτσιεκκά».
Αυτό το podcast δημιουργήθηκε, όπως εξηγεί ο Σάκης Γιούμπασης, για να παρουσιάσει τον αντίκτυπο της τουρκικής εισβολής του 1974 στην Κύπρο στη ζωή ενός νέου ανθρώπου, ο οποίος δεν έζησε ο ίδιος την εισβολή αλλά βιώνει τις συνεπείς αυτής, καθώς ανήκει στην μερίδα των ανθρώπων, η οικογένεια των οποίων επέλεξε να παραμείνει στις κατεχόμενες περιοχές. Οι εγκλωβισμένοι Ελληνοκύπριοι αντιμετώπισαν σημαντικές δυσκολίες, περιορισμό μετακινήσεων και διακρίσεις.
Ο Δημήτρης, από το Ριζοκάρπασο της κατεχόμενης Κύπρου, αφηγείται τη ζωή του ως εγκλωβισμένος. Περιγράφει την απομόνωση, τη δύναμη να επιμείνει παρά τις δυσκολίες, την προσπάθεια κοινωνικής ένταξης, τις συνέπειες της εκπαιδευτικής ανισότητας και αναφέρει αλλαγές για την υποστήριξή τους. Διεκδικεί ισότητα και σεβασμό για τους μαθητές του Ριζοκάρπασου.
«Το podcast», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Γιούμπασης, «έγινε τυχαία γιατί από τον Δημήτρη είχαμε πάρα πολύ υλικό. Το επιπλέον υλικό αναδεικνύει μια ιστορία, που νομίζω ότι δεν είναι τόσο ευρέως γνωστή. Αφορά τους εγκλωβισμένους: γιατί έμειναν, πώς συμβίωσαν με τους τουρκοκύπριους, με τους Τούρκους που ήρθαν από την Τουρκία. Ουσιαστικά θέλαμε να φανεί τι είναι ο εγκλωβισμένος στην πραγματικότητα μέσα από την ιστορία του Δημήτρη, που στην ουσία δεν έζησε τον πόλεμο αφού είναι μόλις 30 ετών. Να δείξουμε έναν νέο άνθρωπο και πώς τον επηρέασε όλη αυτή η κατάσταση που έγινε κάποια χρονιά πριν».
Η ταυτότητα του ντοκιμαντέρ
Σκηνοθεσία - Αθανάσιος Γιούμπασης
Έρευνα - Άντρη Γεωργίου
Διεύθυνση φωτογραφίας - Αθανάσιος Γιούμπασης
Αρχισυνταξία - Άντρη Γεωργίου, Αθανάσιος Γιούμπασης
Μουσική - CLEANMINDSOUNDS
Υπότιτλοι- Άντρη Γεωργίου
Μοντάζ, Μίξη ήχου - Αθανάσιος Γιούμπασης
Παραγωγή - Αθανάσιος Γιούμπασης
Στο ντοκιμαντέρ ακούγονται οι μαρτυρίες των: Κωστάκη Ανδρέου, Κατίνας Αράπη Σκορδή, Βαλεντίνου Κουμέττου, Νίκουυ Βάσιλα, Αντώνη Ηλία, Δημήτρη Κοτσιεκκά, Δημήτρη Κ. Μάτωλη, Ιωάννας Μούζουρου, Αντρέα Πέτρου, Κυριακού Πολυδώρου, Κώστα Πολυδώρου, Ιωσήφ Σκορδής, Κυριάκου Σταυρή, Μιχάλη Τζιώρτα, Κίκη Φιλίππου, Γεώργιου Φοραδάρη, Μιχάλη Χατζηρούσου και Aleem Siddique.
