Θεσσαλονίκη: Μέτρα αμφίβολης αποτελεσματικότητας για την αέρια ρύπανση

Το πρόβλημα με την αέρια ρύπανση στη Θεσσαλονίκη αφορά κυρίως τις συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων με διάμετρο έως 10 μικρόμετρα (ΑΣ10 ή PM10). Η Κομισιόν το διαπίστωσε το 2009 και έκτοτε άρχισε μία αλληλογραφία με τη χώρα μας, ζητώντας να ληφθούν μέτρα. Επί χρόνια το πρόβλημα δεν αντιμετωπίστηκε επαρκώς, για αυτό και το 2021 η χώρα μας παραπέμφθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και καταδικάστηκε τον Μάρτιο του 2023.

Τι μέτρα ελήφθησαν στα δύο χρόνια που μεσολάβησαν από την καταδίκη της χώρας μας; Η «ΜτΚ» έθεσε το ερώτημα στο υπουργείο Περιβάλλοντος.

Στην απάντηση του υπουργείου τονίζεται ότι η κύρια πηγή εκπομπών σωματιδίων σχετίζεται με την καύση βιομάζας (ξύλα ή πέλλετ) για την οικιακή θέρμανση. Σύμφωνα με το ΥΠΕΝ, στη Θεσσαλονίκη η οικιακή θέρμανση συνεισφέρει τη χειμερινή περίοδο κατά 73% στο σύνολο των εκπομπών ΑΣ10 (το 99,5% των οποίων σχετίζεται με τη βιομάζα), ενώ οι οδικές μεταφορές συνεισφέρουν μόνο κατά 6%. «Αν μειωθεί κατά 50% η χρήση βιομάζας, οι εκπομπές σωματιδίων από τη θέρμανση, επίσης, θα μειωθούν κατά περίπου 50%. Συνεπώς, τα μέτρα περιορισμού των σωματιδίων από τον οικιακό τομέα πρέπει να επικεντρωθούν στον περιορισμό των εκπομπών από την καύση βιομάζας σε τζάκια ανοικτού και κλειστού τύπου (ενεργειακά), ξυλόσομπες, καυστήρες βιομάζας, όπου η συντριπτική πλειοψηφία, όμως, αφορά σε ατομικά συστήματα θέρμανσης», αναφέρεται στην απάντηση του ΥΠΕΝ.

Τα μέτρα που έλαβε το υπουργείο Περιβάλλοντος με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας στη Θεσσαλονίκη στοχεύουν στην μείωση της καύσης βιομάζας και συγκεκριμένα:

* Η πόλη εξαιρέθηκε από τη χορήγηση επιδόματος θέρμανσης για κατανάλωση καυσόξυλων και βιομάζας. Η απόφαση ελήφθη τον Νοέμβριο του 2024 (απόφαση ΥΠΕΝ/ΓΔΕ/123647/6827/12.11.2024).

* Έναν μήνα αργότερα, τον Δεκέμβριο του 2024, εκδόθηκε από το ΥΠΕΝ η προκήρυξη του προγράμματος «Αλλάζω σύστημα θέρμανσης και θερμοσίφωνα». Για πρώτη φορά τέθηκε κριτήριο βαθμολογίας για ένταξη κατά προτεραιότητα αιτήσεων από τις περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας και Ηπείρου, οι οποίες παρουσιάζουν υψηλή συγκέντρωση αιωρούμενων σωματιδίων.

Πόσο αποτελεσματικά ήταν τα μέτρα αυτά; Ως προς την κατάργηση της επιδότησης στα πέλλετ, το ποσό που χάθηκε αντισταθμίστηκε από τη μείωση των τιμών. Σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Ανάπτυξης Βιομάζας (ΕΛΕΑΒΙΟΜ) το φθινόπωρο του 2024 καταγράφηκε μία μείωση της τιμής κατά τουλάχιστον 80 ευρώ/τόνο για το σύνολο της επικράτειας, ενώ στις περιφέρειες υψηλής κατανάλωσης όπου εκτιμάται ότι πραγματοποιείται πάνω από το 70% της συνολικής κατανάλωσης πέλλετ ξύλου για οικιακή θέρμανση (σε αυτές περιλαμβάνεται και η Κεντρική Μακεδονία), παρατηρήθηκε μία σημαντική μείωση μέσης τιμής, της τάξης των 100 ευρώ/τόνο προϊόντος μεταξύ Οκτωβρίου 2023 και 2024 αντίστοιχα.

Όσο για το «Εξοικονομώ», που δίνει αυξημένα κίνητρα εγκατάστασης αντλιών θερμότητας για να αντικατασταθεί η χρήση τζακιών, είναι ζητούμενο το πόσο άμεσα και σε τι βαθμό θα συμβάλλει στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Καταρχάς, η αντικατάσταση συστήματος δεν μπορεί να έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα, επομένως είναι αμφίβολο πόσοι θα μπουν σε αυτήν τη διαδικασία, που έχει και κόστος. Επιπλέον, η εφαρμογή του τελευταίου προγράμματος έπεται, αφού ακόμα δεν έχουν «κλείσει» οριστικά τα προγράμματα «Εξοικονομώ» του 2021 και δεν έχουν αρχίσει να υλοποιούνται τα αντίστοιχα του 2023.

Υπερβάσεις επί σειρά ετών

Η παραπομπή της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τη μη επαρκή αντιμετώπιση της αέριας ρύπανσης στη Θεσσαλονίκη ήταν για τα έτη 2005-2019 (με εξαίρεση το 2013). Για τα μικροσωματίδια (ΑΣ10) δεν έχει θεσπισθεί όριο συναγερμού, αλλά η οριακή τιμή 50μg ανά κυβικό μέτρο αέρα δεν θα πρέπει να ξεπερνιέται περισσότερες από 35 φορές το έτος. Από το 2005 έως το 2014 και από το 2017 έως το 2019, σημειώθηκε υπέρβαση της ημερήσιας οριακής τιμής από 39 έως 121 φορές ανά ημερολογιακό έτος.

Υπερβάσεις της μέσης ημερήσιας οριακής τιμής καταγράφονται διαχρονικά σε δύο θέσεις μέτρησης: «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» και «ΚΟΡΔΕΛΙΟ». Οι συγκεντρώσεις κατά τη χειμερινή περίοδο υπερβαίνουν τις συγκεντρώσεις της θερινής περιόδου κατά 10-18μg/m3, με εξάρσεις τις νυχτερινές ώρες, οπότε λειτουργεί η θέρμανση. Υπερβάσεις στη συγκέντρωση μικροσωματιδίων καταγράφονται και σε ημέρες που δεν έχει κρύο, όπως για παράδειγμα, την περασμένη Πέμπτη, όπου στον σταθμό Αγίας Σοφίας η συγκέντρωση ΑΣ10 ήταν 60 μg/m³

Οι μισοί χαρακτηρίζουν κακή την ποιότητα του αέρα

«Η ρύπανση στην πόλη είχε αρχίσει να με ενοχλεί. Κάθε φορά που γυρνούσα από την Αγγλία καταλάβαινα τη διαφορά στον αέρα. Την περίοδο της πανδημίας, που χρειάστηκε να γυμναστώ έξω και όχι πια σε γυμναστήριο, ήταν δύσκολο να τρέξω χωρίς να με ενοχλήσουν τα αμάξια και τα μηχανάκια. Στην Αγγλία βγαίνω και τρέχω όποτε θέλω, ενώ στην Ελλάδα πρέπει να βρω πότε έχει λιγότερη κίνηση». Με αφορμή το γεγονός που περιγράφει παραπάνω, η Σοφία Πινακίδου επέλεξε να εστιάσει την έρευνα της στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών «Υγεία και περιβαλλοντικοί παράγοντες» στο κατά πόσο οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης είναι ενήμεροι για το πρόβλημα. Στο δείγμα των 245 ανθρώπων που απάντησαν το ερωτηματολόγιο υπήρχε μεγαλύτερη αντιπροσώπευση από κατοίκους του Κέντρου αλλά η αναλογία από τις άλλες περιοχές ήταν κοντά στο κανονικό.

Οι μισοί από τους ερωτηθέντες (50,2%) περιέγραψαν την ποιότητα του αέρα στην πόλη ως «κακή/πολύ κακή», το 40% θεώρησε ότι ήταν μέτρια και μόνο περίπου το 10% είπε ότι ήταν «καλή». «Αυτό δείχνει ότι υπάρχει ποσοστό του πληθυσμού που δεν θεωρεί τον αέρα επικίνδυνο ή δεν γνωρίζει γι’ αυτό. Επομένως, η ανάγκη ενημέρωσης του κοινού είναι μεγάλη», επισημαίνει η κ. Πινακίδου.

Περίπου οι μισοί από τους ερωτηθέντες δεν γνώριζαν τι είναι τα σωματίδια PM ή τις επιπτώσεις στην υγεία τους. Περίπου το 70% των συμμετεχόντων δεν γνώριζε ότι η Περιφέρεια είναι υπεύθυνη για την καταγραφή των μετρήσεων και ότι υπάρχει σχετική ιστοσελίδα όπου μπορούν να δουν τις μετρήσεις. Πάνω από τους μισούς (56%) δεν γνώριζαν ότι η Ελλάδα είχε καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την ποιότητα του αέρα στη Θεσσαλονίκη αλλά, όταν το έμαθαν, σχεδόν όλοι (90% εξέφρασαν ανησυχία τόσο για αυτήν την καταδίκη όσο και για το ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να επηρεάσει την υγεία τους.

Ανάλογα με τον τρόπο μετακίνησης οι ερωτηθέντες εξέφρασαν διάφορα επίπεδα ενόχλησης. Περίπου το 42% όσων ασκούνται σε εξωτερικούς χώρους είπαν ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση επηρεάζει τον χρόνο που αθλούνται, ενώ το 27% από αυτούς δήλωσε ότι έχει σταματήσει την αθλητική του δραστηριότητα εξαιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

«Καμπανάκι» για μικροσωματίδια και βενζόλιο

Επιστημονική εργασία που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση «Atmosphere» και συγκρίνει την ποιότητα του αέρα σε έξι μεγάλες ελληνικές πόλεις, χτυπά «καμπανάκι» όχι μόνο για τα αιωρούμενα σωματίδια αλλά και για το βενζόλιο.

Με βάση τον δείκτη ποιότητας του αέρα (Air Quality Index) που χρησιμοποιεί η Αμερικανική Υπηρεσία Περιβάλλοντος (EPA) οι ερευνητές Κωνσταντίνος Δημητρίου (Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών) και Νικόλαος Μιχαλόπουλος (Πανεπιστήμιο Κρήτης) εξέτασαν την κατάσταση αυτών των πόλεων για επτά ρυπαντές (μονοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του αζώτου, όζον, διοξείδιο του θείου, βενζόλιο και μικροσωματίδια με διάμετρο 10 και 2,5 μικρόμετρα, για κάθε ημέρα στη διάρκεια της επταετίας 2016-2022. Όπως εξήγησε στη «ΜτΚ» ο κ. Δημητρίου τις περισσότερες ημέρες η Θεσσαλονίκη κατατάσσεται στην κατηγορία 1 (καλή ποιότητα αέρα) για τους περισσότερους από τους παραπάνω ρυπαντές. Εξαίρεση αποτελούν τα αιωρούμενα μικροσωματίδια, όπου η ποιότητα του αέρα χαρακτηρίζεται μέτρια στις μετρήσεις στον σταθμό μετρήσεων του Κέντρου (Αγίας Σοφίας). Σε αυτόν τον σταθμό η ποιότητα του αέρα ως προς τα μικροσωματίδια με διάμετρο 10μ (ΑΣ10) χαρακτηρίζεται μέτρια (κατηγορία 2) για το μεγαλύτερο διάστημα της επταετίας (85% των ημερών με κρύο και 97% των ημερών με ζέστη), ενώ μία στις δέκα ημέρες του χειμώνα η κατάταξη πέφτει στην κατηγορία 3, που αντιστοιχεί σε ανθυγιεινές συνθήκες για ευάλωτες ομάδες ανθρώπων. Λίγο καλύτερη είναι η κατάσταση με τα ακόμα πιο μικρά και πιο επικίνδυνα σωματίδια (ΑΣ2,5), όπου 70% των ημερών με κρύο και 74% των ημερών με ζέστη η κατάσταση χαρακτηρίζεται μέτρια (κατηγορία 2).Το βενζόλιο στην ατμόσφαιρα προέρχεται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, κυρίως από την κίνηση των οχημάτων, την καύση ορυκτών καυσίμων και τη βιομηχανία, και είναι μία καρκινογόνος ουσία. Η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου λόγω της χρόνιας αναπνευστικής έκθεσης ενός μέσου ενήλικα σε συγκεντρώσεις βενζολίου έχει εκτιμηθεί μία στο ένα εκατομμύριο (10^-6). Στους σταθμούς που μελετήθηκαν (στους οποίους περιλαμβάνεται και ο σταθμός Αγίας Σοφίας) ο κίνδυνος είναι δεκαπλάσιος (10^-5).

Δημοσιεύτηκε στη «ΜτΚ» στις 09/03/2025