Θεόδωρος Καζέλης: Μόνο με αγώνες και θυσίες οι λαοί διαμορφώνουν το μέλλον τους

Πέρασαν 58 χρόνια από την 21η Απριλίου του 1967, όταν μία ομάδα επίορκων αξιωματικών επέβαλε με τα όπλα στρατιωτική δικτατορία. Τα τανκς βγήκαν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, της Αθήνας και των άλλων μεγάλων πόλεων της χώρας και χιλιάδες «χαρακτηρισμένοι» πολίτες συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και εξορίστηκαν σε ξερονήσια.

Όσοι κατάφεραν να διαφύγουν τη σύλληψη, δημιούργησαν αντιστασιακές οργανώσεις και ανέπτυξαν αντιδικτατορική δράση.

Η πρώτη βομβιστική επίθεση στη Θεσσαλονίκη έγινε από την οργάνωση του Πατριωτικού Μετώπου (ΠΑΜ) τον Σεπτέμβριο του 1967, στη διάρκεια των εγκαινίων της ΔΕΘ, παρουσία του αρχιπραξικοπηματία Γιώργου Παπαδόπουλου και κορυφαίων στελεχών της χούντας.

Μέλη του Πατριωτικού Μετώπου που δρούσαν στην παρανομία, ανατίναξαν μία κολόνα της ΔΕΗ προκαλώντας διακοπή του ρεύματος. Μετά από λίγα λεπτά η βλάβη αποκαταστάθηκε, αλλά η ενέργεια αυτή προκάλεσε ζημιά στο χουντικό καθεστώς, που πάσχιζε να δείξει διεθνώς ότι στην Ελλάδα επικρατεί ηρεμία. Το σαμποτάζ έγινε παρουσία πολλών ξένων επισήμων και σχολιάστηκε από διεθνή μέσα ενημέρωσης. Τρεις μέρες αργότερα άνδρες της Εθνικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης έκαναν έφοδο σε διαμέρισμα στην τότε οδό Φιλελλήνων 55, όπου βρίσκονταν τρία μέλη του Πατριωτικού Μετώπου.

Τα μέλη του ΠΑΜ προσπάθησαν να διαφύγουν αλλά οι ασφαλίτες τους πυροβόλησαν εν ψυχρώ με αποτέλεσμα να δολοφονήσουν τον 27χρονο Γιάννη Χαλκίδη, να τραυματίσουν τον Γρηγόρη Παντή και να συλλάβουν τον Νάντη Χατζηγιάννη.

Έναν χρόνο μετά, οι πρωτεργάτες της δολοφονίας παρασημοφορήθηκαν από τη χούντα…

Ο Θεόδωρος Καζέλης, μέλος της αντιδικτατορικής οργάνωσης Πατριωτικού Μετώπου (ΠΑΜ) που συμμετείχε στην ανατίναξη της κολόνας της ΔΕΗ μιλάει στη «ΜτΚ» και εξηγεί πως οργάνωσαν το εγχείρημα και στη συνέχεια πως το χουντικό καθεστώς καταδίωξε τα μέλη του ΠΑΜ, δολοφονώντας εν ψυχρώ τον Γιάννη Χαλκίδη.

Αρχικά πείτε μου λίγα λόγια για εσάς, για να σας γνωρίσουν οι αναγνώστες μας. Πού γεννηθήκατε, τι δουλειά κάνατε;

Γεννήθηκα το 1935 στο Νεοχώρι Σερρών από όπου αποφοίτησα και από το γυμνάσιο. Στη συνέχεια φοίτησα στο τμήμα οικονομικών και πολιτικών επιστημών του ΑΠΘ. Πολύ νέος οργανώθηκα στη νεολαία της ΕΔΑ και στη συνέχεια στη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη. Υπήρξα μέλος του κεντρικού συμβουλίου της νεολαίας και γραμματέας του Μακεδονικού γραφείου. Με τη διάσπαση του ΚΚΕ πήγα με τη μεριά του ΚΚΕ εσωτερικού και υπήρξα μέλος της κεντρικής επιτροπής και γραμματέας του γραφείου κεντρικής και δυτικής Μακεδονίας. Στον στρατό στη θητεία μου θεωρήθηκα επικίνδυνος και μου δόθηκε η ειδικότητα του ημιονηγού-σκαπανέα. Υπηρέτησα στον Κολινδρό, στο 509ο τάγμα, στην ομάδα πειθαρχημένης διαβίωσης. Την περίοδο συμμετοχής του Συνασπισμού στην κυβέρνηση Τζανετάκη,διορίστηκα νομάρχης στο νομό Γρεβενών.

Πού σας βρήκε η 21η Απριλίου του 1967;

Η 21η Απριλίου με βρίσκει στη Θεσσαλονίκη. Μία μέρα πριν, είχαμε μετακομίσει και έτσι διέφυγα το πρώτο κύμα συλλήψεων. Έφυγα από το σπίτι, πέρασα στην παρανομία και προσπάθησα να βρω αν είχαν διασωθεί άλλα στελέχη.

Πολύ νωρίς το πρωί του πραξικοπήματος, βρεθήκαμε σε ένα διαμέρισμα στην οδό Βλαχάβας, με τους Αλέκο Γκαγκανιάρη, Σπύρο Σακέτα, Βασίλη Δεμουρτζίδη και Μιχάλη Σπυριδάκη. Συζητήσαμε για το πώς θα επικοινωνούμε μεταξύ μας, έτσι ώστε να οργανώσουμε όσο γίνεται γρηγορότερα την αντιστασιακή μας δράση.

Πώς σκεφθήκατε να ανατινάξετε την κολόνα της ΔΕΗ, την ημέρα των εγκαινίων της ΔΕΘ;

Θέλαμε γρήγορα να στείλουμε ένα μήνυμα στον χώρο της Αριστεράς, που δέχτηκε το μεγαλύτερο χτύπημα με τις δεκάδες συλλήψεις μελών και στελεχών του κόμματος και της νεολαίας, ότι συγκροτούνται οι πρώτες ομάδες αντίστασης.

Την πρώτη εβδομάδα με ευέλικτες ομάδες λίγων ατόμων, γεμίσαμε με προκηρύξεις την Εγνατία από τον Βαρδάρη μέχρι το Συντριβάνι.

Εντωμεταξύ σκεφτόμασταν και πιο δυναμικής μορφής ενέργειες μαζί με στελέχη που διέφυγαν την σύλληψη.

Μπροστά μας είχαμε τα πρώτα εγκαίνια της ΔΕΘ που θα έκανε όλο το επιτελείο της χούντας και ψάχναμε να βρούμε τρόπους για να χαλάσουμε αυτή την φιέστα.

Σκεφτήκαμε να προκαλέσουμε διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος στην περιοχή της Έκθεσης την ώρα των εγκαινίων και ο μόνος τρόπος ήταν να χτυπήσουμε την κολόνα παροχής ρεύματος προς στην ΔΕΘ. Έτσι και έγινε.

Τα υλικά για την έκρηξη τα βρήκαμε από Λαμπράκηδες του Ασβεστοχωρίου που δούλευαν στα νταμάρια. Την ίδια ώρα της έκρηξης, μικρές ομάδες από την οργάνωση της Σπουδάζουσας, που οργάνωσε ο Μιχάλης Σπυριδάκης, θα έριχναν κροτίδες απ’ έξω, στον χώρο της Έκθεσης.

Δυστυχώς το εγχείρημα είχε περιορισμένη επιτυχία, σβήνοντας απλά τα φώτα γύρω από την κολόνα…

Ποιοι πήραν μέρος στην επιχείρηση;

Σε αυτήν την δύσκολη και επικίνδυνη επιχείρηση πήραν μέρος, εκτός από εμένα και τον Γιάννη Χαλκίδη, ο Νάντης Χατζηγιάννης σε όλη τη διάρκεια της προσπάθειας, η Ελένη Στεφανίδη Γρηγοριάδη και ο Αργύρης Μπάρας.

Πώς αντέδρασε το χουντικό καθεστώς μετά την ανατίναξη της κολόνας;

Μετά το χτύπημα στην κολόνα στις 2 Σεπτεμβρίου του 1967 ακολούθησε ένα προγκρόμ συλλήψεων και βασανιστηρίων με κατάληξη τη δολοφονία του Γιάννη Χαλκίδη στις 5 Σεπτεμβρίου, τον τραυματισμό του Γρηγόρη Παντή και την σύλληψη του Νάντη Χατζηγιάννη την ώρα που βρισκόταν και οι τρεις μαζί σε διαμέρισμα-γιάφκα στην οδό Φιλελλήνων.

Πώς έγινε η δολοφονία του Χαλκίδη;

Η δολοφονία του Γιάννη Χαλκίδη έγινε με μία οργανωμένη επιχείρηση της ΚΥΠ και των δυνάμεων της ασφάλειας. Στο διαμέρισμα μαζί με τον Χαλκίδη, που ήταν ένα νέο παιδί, 27 χρονών, από τη Σφενδάμι Πιερίας, ήταν ο Γρηγόρης Παντής και ο Νάντης Χατζηγιάννης και οι τρεις στελέχη του Πατριωτικού Μετώπου. Όπως έμαθα αργότερα από τον Παντή, μία μέρα πριν κάνουν έφοδο, χτύπησε την πόρτα του διαμερίσματος κάποιος που είπε ότι κάνει κορνίζες για φωτογραφίες… Στη συνέχεια όμως, δεν ενόχλησε άλλο διαμέρισμα και έφυγε από την οικοδομή. Την επόμενη έγινε η επιχείρηση…

Χτύπησαν την πόρτα. Τα παιδιά δεν άνοιξαν και πήγαν στο παράθυρο της κουζίνας, με κλειστά παντζούρια που έβλεπε προς μία εσωτερική σκάλα. Από τη μεριά αυτής της σκάλας ρίχτηκαν οι ριπές που βρήκαν τον Γιάννη Χαλκίδη. Από το παράθυρο της κουζίνας που έβλεπε στην πρασιά, προσπάθησαν να διαφύγουν ο Χαλκίδης με όσες δυνάμεις του είχαν απομείνει, ο Γρηγόρης Παντής και ο Νάντης Χατζηγιάννης.

Όλο το τετράγωνο όμως ήταν περικυκλωμένο. Εκεί στην πρασιά αποτελείωσαν τον Χαλκίδη, με δύο σφαίρες στην πλάτη και μία εξ επαφής στο κεφάλι… Επίσης πυροβόλησαν και τραυμάτισαν τον Παντή ενώ θα μπορούσαν να τους συλλάβουν όλους χωρίς πυροβολισμούς. Προφανώς η χούντα έδωσε εντολή να πυροβολήσουν εν ψυχρώ για να αποθαρρύνουν όλους μας και να σταματήσουμε την αντιδικτατορική μας δράση. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι δολοφόνοι του Χαλκίδη αντί να δικαστούν, έναν χρόνο αργότερα παρασημοφορήθηκαν από τη χούντα…

Τελικά οι δράστες της δολοφονίας του Χαλκίδη τιμωρήθηκαν;

Μετά την πτώση της Χούντας και μετά από πολλές αναβολές, τον Μάιο 1980, στο Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης έγινε η δίκη των κατηγορουμένων για τη δολοφονία του Χαλκίδη στην οποία παραπέμφθηκαν μόνο τρεις από τους συνολικά 18 που συμμετείχαν στη δολοφονία. Από τους τρεις που κάθισαν στο εδώλιο, καταδικάστηκε μόνο ο Τετραδάκος σε κάθειρξη δέκα χρόνων, ενώ ο Δίπλας και ο χωροφύλακας Παν. Τσιραμπίδης αθωώθηκαν. Η ποινή του στο Εφετείο μειώθηκε σε 4 μήνες κάθειρξη, από τους οποίους δεν υπηρέτησε ούτε μία μέρα…

Δυστυχώς η Θεσσαλονίκη έχει ένα ιστορικό πολιτικών δολοφονιών όπως η δολοφονία του Γιάννη Ζεύγου, ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ, του Στέφανου Βελδεμίρη, στελέχους της νεολαίας ΕΔΑ και του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη.

Στην περίοδο της χούντας εκτός από τον Γιάννη Χαλκίδη, δολοφόνησαν τον πρώην βουλευτή της ΕΔΑ Γιώργο Τσαρουχά ενώ πέθανε μέσα στο κελί, μετά από βασανιστήρια ο Βασίλης Μπεκροδημήτρης.

Φυσικά, δεν αναφέρομαι στη σωρεία των εκτελέσεων την περίοδο του Εμφυλίου πίσω από το Γεντί Κουλέ, μετά από συνοπτικές διαδικασίες, από τα έκτακτα στρατοδικεία.

Τι άλλες αντιδικτατορικές δράσεις έγιναν στη Θεσσαλονίκη την περίοδο της χούντας ;

Πολύ γρήγορα άρχισαν να λειτουργούν αυτόνομες ομάδες από Λαμπράκηδες, με συνθήματα σε τοίχους και πετώντας προκηρύξεις. Είχαμε και άλλες μορφές αντίστασης πιο δυναμικές και πιο εντυπωσιακές όπως τα συνθήματα που γράφτηκαν στον περίβολο του Γ’ Σώματος Στρατού, κάτω από τα πόδια του στρατιώτη-σκοπού. Ο περίβολος τότε ήταν αρκετά ψηλός, πράγμα που διευκόλυνε στο να γραφτούν τα συνθήματα.

Την άλλη μέρα, κατεδάφισαν τον μαντρότοιχο και κάνανε έναν άλλο πολύ πιο χαμηλό. Σε αυτήν την πολύ επικίνδυνη επιχείρηση, πήραν μέρος ο Γρηγόρης Παντής, ο Παύλος Κωνσταντινίδης, ο Κώστας (Κωτσίκος) Παπαδόπουλος, αν δεν ξεχνώ κανέναν άλλο, όλοι τους μέλη του ΠΑΜ. Σε αυτή την επιχείρηση ήταν πολύ σημαντική η συμβολή του Βαγγέλη Αλεπίδη σε όλη την προετοιμασία, στα υλικά που δεν ήταν εύκολο να βρεθούν.

Ο Βαγγέλης πιάστηκε, βασανίστηκε και καταδικάστηκε με βαριά ποινή μαζί με άλλους 40, στην γνωστή υπόθεση των 41.

Άλλη εκδήλωση ήταν τα πέντε πανό που κρεμάστηκαν από κτίρια πανεπιστημιακών σχολών, παραμονές της 25ης Μαρτίου, από μέλη του Ρήγα Φεραίου της Σπουδάζουσας.

Κρεμάστηκε επίσης ένα μεγάλο πανό στον Λευκό Πύργο, από τον Τάσο Καζλάρη και άλλους που τον βοηθήσανε.

Επίσης, πολύ σημαντική αντιδικτατορική δράση ήταν το καρότσι… Είναι γνωστή αυτή η εντυπωσιακή ενέργεια που οι αδερφές Πολύτιμη και Ζωή Καραντώνη, σκέπασαν μέσα σε ένα παιδικό καρότσι ένα μαγνητόφωνο με γραμμένο σε ταινία το σύνθημα που έλεγα: «Ζήτω η δημοκρατία-κάτω η χούντα. Μην με πλησιάζετε θα εκραγώ».

Αυτό το καρότσι, το πήγε στον Λευκό Πύργο μία Κυριακή απόγευμα, με πολύ κόσμο και το ενεργοποίησε η Σοφία Σταματοπούλου. Καταλαβαίνετε τι έγινε όταν εκατοντάδες Θεσσαλονικείς που έκαναν βόλτα, σταμάτησαν και άκουγαν τα συνθήματα…

Εσάς σας συνέλαβαν;

Εμένα με συνέλαβαν στις 9 Μαΐου 1968, αφού για έναν χρόνο ήμουν παράνομος-καταδιωκόμενος. Με συνέλαβαν μαζί με τον Αργύρη Μπάρα, σε ένα ισόγειο στην οδό Γραβιάς.

Εκείνο το βράδυ είχαν συλλάβει τον Γιώργο Τσαρουχά στα διόδια στην Λεπτοκαρυά, ενώ κατέβαινε στην Αθήνα για συνάντηση με κλιμάκιο του κόμματος, την γνωστή κατάληξη της άγριας δολοφονίας του.

Το επόμενο πρωί συνέλαβαν και τον Αλέκο Παπαλέξη.

Πέρασα από το έκτακτο στρατοδικείο με άλλους 38 στην γνωστή υπόθεση των 39. Καταδικάστηκα σε είκοσι χρόνια και πέρασα από τις περισσότερες φυλακές (Γεντί Κουλέ-νέες φυλακές Θεσσαλονίκης-Αβέρωφ-Αίγινα-Κορυδαλλός-Κέρκυρα). Βγήκα με την Αμνηστία το 1973 από τις φυλακές του Κορυδαλλού.

Συνολικά πόσα άτομα συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν στη Θεσσαλονίκη την περίοδο της χούντας;

Πέρασαν πολλά χρόνια και θα αδικήσω λίγο την ιστορία άμα επιχειρήσω να θυμηθώ πόσοι πιάστηκαν και πόσοι καταδικάστηκαν στην Θεσσαλονίκη. Θυμάμαι όμως τις μεγάλες δίκες που έγιναν, με πάνω από 150 κατηγορούμενους από τους οποίους οι περισσότεροι καταδικάστηκαν με βαριές ποινές.

Θυμάστε πως αντέδρασε ο λαός μόλις έπεσε η χούντα;

Ήταν συγκλονιστικές οι εκδηλώσεις του κόσμου με την πτώση της χούντας. Το ίδιο βράδυ βγήκαμε στους δρόμους πανηγυρίζοντας. Θυμάμαι την τεράστια συγκέντρωση που έγινε στο «Μακεδονία Παλλάς» με την ομιλία Καραμανλή.

Τους πρώτους μήνες θυμάμαι από εκδηλώσεις και κινητοποιήσεις γινόταν χαμός. Ανταμώναμε παλιές παρέες που είχαν διαλυθεί.

Πάνω από όλα όμως, θυμάμαι, πώς έζησαν την πτώση της χούντας οι οικογένειες που δέχτηκαν τους δικούς τους, από τις φυλακές και τις εξορίες…

Συγκλονιστικές στιγμές.

Τελικά οι αγώνες σας δικαιώθηκαν; Άξιζαν οι θυσίες σας;

Οι αγώνες και οι θυσίες άξιζαν. Η εξέγερση των φοιτητών και της νεολαίας στο Πολυτεχνείο της Αθήνας και στη Θεσσαλονίκη, η αντίσταση γενικά μαζί με άλλους παράγοντες, γκρέμισαν τη δικτατορία.

Ως προς τη δικαίωση έχω να πω ότι μόνο με αγώνες και θυσίες, οράματα και όνειρα, οι λαοί διαμορφώνουν το μέλλον. Με τη διαφορά ότι οι αγώνες και οι θυσίες είναι άμεσα εκτελεστέες, ενώ τα όνειρα και τα οράματα έχουν το προνόμιο να περιμένουν…

Πώς βλέπετε σήμερα την άνοδο του φασισμού όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλη την Ευρώπη;

Φυσικά είναι ένα επικίνδυνο φαινόμενο που πρέπει να προβληματίσει και να ταρακουνήσει όλες τις δημοκρατικές δυνάμεις της Ευρώπης.

Αυτό το φαινόμενο θα συνεχίσει να εξελίσσεται όσο οι δημοκρατικές και προοδευτικές δυνάμεις θα βρίσκονται σε αναντιστοιχία με τις ανάγκες των καιρών.

Δυστυχώς πολλοί νέοι σήμερα αγνοούν τι τράβηξε ο λαός μας από το φασισμό αφού ελάχιστα ιστορικά γεγονότα μαθαίνουν στα σχολεία από τη σύγχρονη ιστορία μας. Για να σταματήσει λοιπόν η άνοδος του φασισμού θα πρέπει να θωρακίσουμε τη νεολαία μας με γνώση για την ιστορική αλήθεια ώστε να μην πέφτουν θύματα της προπαγάνδας του διαδικτύου…

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 19-20.04.2025