Που πάμε… «ΜΕΤΑ» ;

Η παγκόσμια κοινότητα αναρωτιέται ποιο θα είναι το επόμενο βήμα μετά την απόφαση της κατάργησης του fact-checking από τον ιδιοκτήτη της «ΜΕΤΑ», Μαρκ Ζούκερμπεργκ. Αρχικά στην πράξη θα το βιώσουν οι χρήστες των Facebook, Instagram και WhatsApp στις ΗΠΑ, αλλά οι φόβοι για την επέκταση της ισχύος της απόφασης και στην Ευρώπη έχει ήδη αρχίσει να απασχολεί και να προκαλεί ανησυχίες.

Στην ουσία, ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ με την κατάργηση fact-checking (επαλήθευση πληροφοριών και γεγονότων) σταματά τον έλεγχο της εγκυρότητας αναρτήσεων και ανοίγει την πόρτα σε μία εποχή όπου ο καθένας θα μπορεί να δημοσιεύει ό,τι θέλει στις πλατφόρμες, παρουσιάζοντάς το ως αληθινό και ως «ελεύθερη άποψη». Αυτό συμβαίνει σε μία εποχή που οι πληροφορίες διακινούνται με υψηλή ταχύτητα και η ανάγκη για αξιόπιστο και έγκυρο fact-checking σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πιο επιτακτική από ποτέ.

Δεν πρόκειται απλώς για μία εσωτερική απόφαση για τη λειτουργία της «ΜΕΤΑ», αλλά φέρνει στην επιφάνεια μία σειρά από σοβαρούς κινδύνους, με πολλούς να αναρωτιούνται «που πάμε… ‘ΜΕΤΑ’» στον χώρο των social media. Πρώτα και κύρια, ο μεγάλος φόβος αφορά τη διάδοση των fake news, καθώς, όπως έχει αποδειχθεί, η παραπληροφόρηση, κυρίως σε πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, μπορεί να επηρεάσει ακόμα και εκλογικές διαδικασίες, αλλά και να εντείνει την κοινωνική ένταση, οδηγώντας σε λανθασμένες αντιλήψεις και συμπεριφορές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στη Θεσσαλονίκη, η περίπτωση της επίθεσης στον αείμνηστο Γιάννη Μπουτάρη, καθώς σημαντικό ρόλο έπαιξε ότι μία εβδομάδα πριν την Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων το 2018, κυκλοφορούσε από δεκάδες ιστοσελίδες και χρήστες στα social media ότι ως δήμαρχος έδωσε άδεια στο «2ο Αυτοοργανωμένο Thessaloniki Pride», αφήνοντας να εννοηθεί ότι αυτό έγινε επίτηδες, για να αμαυρώσει την ημέρα μνήμης. Ένα ψέμα, καθώς η εκδήλωση που αναφερόταν είχε δηλωθεί ως πορεία προς την αστυνομία και ο δήμος Θεσσαλονίκης δεν είχε καμία δικαιοδοσία για χορήγηση άδειας ή μη.

Επιπλέον, με την κατάργηση του fact-checking η εξάπλωση της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο μπορεί να ενισχυθεί, ενώ αναμένεται να επηρεαστεί και η διαφήμιση. Το περιβάλλον αυτό, μπορεί να καλλιεργήσει ευνοϊκό έδαφος, ώστε διαφημιστικές εταιρείες και διάφοροι επιτήδειοι να προβάλλουν αμφιλεγόμενα προϊόντα ή ακόμη και παραπλανητικές διαφημίσεις, επηρεάζοντας τις καταναλωτικές επιλογές.

Η απόφαση του ιδιοκτήτη της «ΜΕΤΑ» να καταργήσει την υπηρεσία αυτή που χρηματοδοτούσε οργανισμούς και εταιρείες για να την παρέχουν, προκαλεί έντονες αντιδράσεις, καθώς πολλοί αναρωτιούνται τι έγινε και άλλαξε στρατηγική, διότι μέχρι και πριν λίγους μήνες ήταν υπέρμαχος του ενεργού ελέγχου του περιεχομένου παρά τις επικρίσεις για πιθανή λογοκρισία.

Δεν μπορεί να μην σχολιαστεί την συγκυριακή στιγμή που ήρθε η απόφαση της «ΜΕΤΑ» με την είσοδο του Τραμπ, για δεύτερη φορά, στον Λευκό Οίκο. Βέβαια, κανείς δεν ξέρει ακόμα με ασφάλεια τι μπορεί να σημαίνει αυτό στην πράξη και πώς τελικά θα διαμορφωθούν το Facebook και το Instagram χωρίς τον απαραίτητο έλεγχο. Πάντως, η Ευρώπη, φαίνεται να προετοιμάζεται για την κίνηση του Ζούκερμπεργκ από καιρό, έχοντας δικλίδες ασφαλείας και χτίζοντας πύργους ελέγχου, σε περίπτωση που προχωρήσει την πολιτική αυτή και σε άλλες ηπείρους.

«Η ρητορική μίσους θα είναι ανεξέλεγκτη»

«Η απόφαση για κατάργηση του fact-checking θα έχει σοβαρές συνέπειες στην ποιότητα της πληροφόρησης που λαμβάνουμε από τις πλατφόρμες αλλά και στην ίδια την κοινωνία», εκτιμά η πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας και υπεύθυνη Επικοινωνίας Εθνικής Ομάδας Κυβερνοασφάλειας, Στέλλα Τσιτσούλα, εκφράζοντας φόβους για την επικράτηση της ρητορικής του μίσους.

«Με το fact-checking είχαμε τουλάχιστον έναν έλεγχο στις αναρτήσεις με ρητορική μίσους. Η κατάργησή του θα βλάψει σημαντικά τις πλατφόρμες και την επιρροή, καθώς θα γίνει ανεξέλεγκτη, αν και σε πολλές περιπτώσεις ήδη είναι», λέει στη «ΜτΚ» η κ. Τσιτσούλα.

Οι ψευδείς ειδήσεις θα εξαπλώνονται, επίσης, ανεξέλεγκτες εκτιμά η πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας και επισημαίνει τον ρόλο της Τεχνητής Νοημοσύνης για τις μεγαλύτερες παγίδες. «Η ΤΝ σε αυτήν την περίπτωση θα βοηθήσει αρνητικά, καθώς θα μπορούν να παράγουν αληθοφανείς πληροφορίες και δύσκολα θα ελέγχεται από κάποιον αν είναι αλήθεια. Ακόμα και οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί θα είναι δύσκολο να εμβαθύνουν στην έρευνα για το εάν είναι κάτι αληθινό, όταν πρέπει να έρθουν αντιμέτωποι με τεχνολογικά κατασκευασμένα ψεύδη. Ίσως, εκεί, θα χρειάζονται ειδικοί τεχνολόγοι να δίνουν απαντήσεις», αναφέρει η κ. Τσιτσούλα.

Η λύση, όπως επισημαίνει η κ. Τσιτσούλα, θα έρθει από τους ίδιους τους χρήστες που θα πρέπει να αξιολογούν πλέον οι ίδιοι όσα βλέπουν, διαβάζουν και ακούν στις πλατφόρμες της «ΜΕΤΑ». «Θα επέλθει μεγάλη αλλαγή στην κοινωνία, καθώς αν έρχονται οι χρήστες συνεχώς αντιμέτωποι με fake-news, θα χάσουν την εμπιστοσύνη τους και στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και σε έγκυρες ιστοσελίδες. Θα μπορεί ο καθένας να άγεται όπως θέλει και να λέει όσα θέλει χωρίς περιορισμό. Γι’ αυτό οι χρήστες θα πρέπει πλέον να είναι υπεύθυνοι και να συμμετέχουν στη διάψευση, όταν δουν κάτι που δεν είναι αληθές, δηλαδή να σχολιάσουν και να αναφέρουν ό,τι βλέπουν ότι είναι ψέμα και λάθος».

Η ΤΝ, την ίδια ώρα μπορεί να λειτουργήσει και ως αντίστροφη μηχανή, δηλαδή μέσω αυτής να αναζητούν πληροφορίες για δήθεν γεγονότα, αλλά και εικονικά πρόσωπα που μπορεί να εμφανίζονται ως αυθεντίες και ειδικοί. «Εκτός από την προσωπική αξιολόγηση και ανάλυση, η ΤΝ μπορεί να βοηθήσει στην εύρεση πηγών μιας είδησης, αλλά και να αναζητήσει αν έχει επαναληφθεί και πού, ώστε ο αναγνώστης να έχει έναν δείκτη αξιοπιστίας», τονίζει η κ. Τσιτσούλα, συμπληρώνοντας πως είναι αναγκαία νέα εργαλεία επαλήθευσης αλλά και νέοι νόμοι για επιβολή περιορισμών και κυρώσεων για ψευδείς ειδήσεις και παραπλανητικές αναρτήσεις.

«Θα χρειαστεί να αποκτήσουν όλα τα μέσα τμήμα fact-checking»

Η «META» συνεργαζόταν με τα Ελληνικά Hoaxes από το 2019 για το fact-checking στις πλατφόρμες της και ύστερα από μερικά χρόνια υπέγραψε συμφωνία και με το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων για τον ίδιο λόγο. Η «ΜΕΤΑ» και τα Ελληνικά Hoaxes έχουν ήδη υπογράψει συμβόλαιο και για το 2025, γεγονός που ίσως δείχνει ότι ο Μαρκ Ζουκερμπεργκ δεν έχει στα άμεσα σχέδια την κατάργηση του fact-checking και στην Ευρώπη. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση υπάρχει επιφυλακή και όλοι παρατηρούν τις εξελίξεις.

«Με αυτή την εξέλιξη, η ανάγκη για έλεγχο θα είναι μεγαλύτερη και θα εμείς θα πρέπει να ελέγχουμε ακόμα μεγαλύτερο όγκο πληροφορίας», λέει στη «ΜτΚ» ο αρχισυντάκτης στα Ελληνικά Hoaxes, Δημήτρης Αλικάκος. «Με το γενικότερο ρεύμα λαϊκισμού και το κλίμα αμφισβήτησης για όλα, η ανάγκη για έλεγχο γεγονότων θα είναι μεγαλύτερη. Ήδη κάποιες εφημερίδες, ακόμα και ελληνικές, έχουν ένα τμήμα fact-checking που λειτουργεί σποραδικά και όχι τακτικά. Η καλή πλευρά της εξέλιξης αυτής είναι ότι θα χρειαστεί να αποκτήσουν όλα τα μέσα τμήμα fact-checking, για να ελέγχουν τι ισχύει και τι όχι ως είδηση», αναφέρει ο κ. Αλικάκος.

Τα Ελληνικά Hoaxes, πραγματοποιούν έρευνα για fake-news, στη συνέχεια συντάσσουν ένα άρθρο διάψευσης και μέσα σε αυτό υπάρχει και ο αρχικός ισχυρισμός που ελέγχθηκε αλλά με την ένδειξη της ψευδούς είδησης. Στην ουσία, αυτή η διαδικασία θα καταργηθεί στις ΗΠΑ μετά την απόφαση της «ΜΕΤΑ». Ο κ. Αλικάκος, υπογραμμίζει ότι στην περίπτωση που υπάρχει κατάργηση του fact-checking στην Ευρώπη και συνεπαγωγικά και στην Ελλάδα, το μεγαλύτερο ζήτημα δεν θα είναι πιθανόν οι ψευδείς ειδήσεις από ιστοσελίδες αλλά οι αναρτήσεις από απλούς χρήστες των πλατφορμών. «Οι σοβαρές ιστοσελίδες, αν παρασυρθούν και γράψουν μία ψευδή είδηση, το διορθώνουν. Ωστόσο, οι χρήστες στα social media που μπορούν να γράφουν ό,τι θέλουν, ακόμα και να τους επισημάνει κάποιος ότι γράφουν ψεύδη, δείχνουν να μην δίνουν σημασία και να προτιμούν να συνεχίσουν να γράφουν για χάρη των likes και τον σχολίων», επισημαίνει.

Τι μπορεί να γίνει με τη διαφήμιση

Στο Facebook και στο Instagram είναι δύο μέσα όπου οι εταιρείες βάζουν τις περισσότερες χορηγούμενες διαφημίσεις, στήνουν ξεχωριστές καμπάνιες και δαπανούν μεγάλα κονδύλια για την εξάπλωση της φήμης τους, αλλά και για να προσελκύσουν πελάτες. Mε την κατάργηση του fact-checking εγείρεται το ερώτημα πώς θα μπορούν να αποδείξουν οι εταιρείες ότι είναι αυθεντικές και δεν παραπλανούν με ψεύτικα προϊόντα, πώς θα προστατεύονται οι ίδιες από απατεώνες που χρησιμοποιούν το όνομά τους, αλλά και πώς θα προστατευτούν σε περίπτωση που δεχθούν μαζική επίθεση δυσφήμισης αναίτια ή επιτηδευμένα.

Δηλαδή, ανταγωνιστές μίας επιχείρησης-εταιρείας θα μπορούν να στρατολογούν ψεύτικα προφίλ, να γράφουν αρνητικά σχόλια, να αγοράζουν likes και σχόλια και να προκαλούν μία ανεπανόρθωτη ζημιά φήμης. «Οι εταιρείες θα πρέπει πλέον να έχουν πρωτόκολλα ψηφιακής κρίσης για τη φήμη τους, γιατί χωρίς έλεγχο θα μπορεί ο καθένας να γράφει ό,τι θέλει για ένα προϊόν ή μία επιχείρηση. Ήδη πολλές εταιρείες ξεκίνησαν να μελετούν πιθανά σενάρια διαχείρισης κρίσης για επίθεση δυσφήμισης», λέει στη «ΜτΚ» ο Digital Reputation Expert-Ειδικός Ψηφιακών Κρίσεων, Δημήτρης Λαζαρίδης.

«Για παράδειγμα», λέει ο κ. Λαζαρίδης «σκεφτείτε ένας ιδιοκτήτης ξενοδοχείου στη Σαντορίνη να σηκώσει αναρτήσεις δυσφήμισης για το διπλανό ξενοδοχείο και ταυτόχρονα να βάζει δεκάδες να σχολιάζουν αρνητικά. Ακόμα και να μην ισχύει τίποτα, μέχρι ο ιδιοκτήτης της διπλανής επιχείρησης να αποδείξει ότι είναι όλα ψεύδη, θα κλείσει λόγω της δυσφήμισης. Για αυτό πλέον είναι μονόδρομος η αντιμετώπιση αυτών των θεμάτων ειδικά χωρίς το fact-checking».

Ωστόσο, οι καταναλωτές μπορούν να πέσουν θύματα, παραπλανημένοι από την Τεχνητή Νοημοσύνη που μπορεί να τους παρουσιάσει οικεία και γνωστά πρόσωπα να διαφημίζουν προϊόντα ή να δημιουργούν εικονικά πρόσωπα που θα εμφανίζονται ως ειδικοί και θα συστήνουν λύσεις σε ό,τι ψάχνει ο καθένας. «Σε αυτήν την περίπτωση ο χρήστης στις πλατφόρμες πρέπει να εκπαιδευτεί και να μπορεί να καταλάβει τι είναι αληθινό. Πλέον λέμε μην πιστεύετε ό,τι βλέπετε και διαβάζετε μέσω ΤΝ», αναφέρει ο κ. Λαζαρίδης.

Μήπως η «ελευθερία» περιορίσει περισσότερο;

Από την πλευρά του ο μηχανικός και μηχανικός Η/Υ, εμπειρογνώμονας ηλεκτρονικού εγκλήματος Κωνσταντίνος Μαντές, εκφράζει την απόψη αλλά και τον φόβο ότι η ελευθέρια που θα δώσει η κατάργηση του fact-checking στις αναρτήσεις των χρηστών, ίσως τελικά οδηγήσει σε μεγαλύτερο περιορισμό λόγω των «φίλτρων» που ίσως εγκαταστήσουν και δεν το έχουν ανακοινώσει ακόμη.

«Πάνε να χειραγωγήσουν και να βάλουν φίλτρα σε όσα γράφονται στις πλατφόρμες της «ΜΕΤΑ». Μιλούν για τέλος στη λογοκρισία και πλήρης ελευθερία, αλλά θα υπάρχουν διάφοροι κανόνες που τελικά θα περιορίζουν αυτό που πας να ανεβάσεις. Οπότε θα υπάρχει στο τέλος ένας έλεγχος», δηλώνει ο κ. Μαντές.

Κάτι παρόμοιο έγινε και στο Χ, όταν καταργήθηκε το fact-ckecking και παρουσιάστηκε το Community Notes, που στην ουσία έχει σκοπό να επισημάνει τα παραπλανητικά tweets, χρησιμοποιώντας τους ίδιους τους χρήστες για να το πετύχει. Οι συντονιστές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα μπορούν να επισυνάψουν σημειώσεις σε tweets για προσθήκη περιεχομένου. «Με τα φίλτρα που αναμένεται να βάλει η «ΜΕΤΑ», θα υπάρχει πλήρης χειραγώγηση για όσα θα μείνουν δημοσιευμένα. Θα ανεβάζει και θα κατεβάζει αναρτήσεις, αλλά ταυτόχρονα θα έχουν γνώση ο κάθε χρήστης τι έχει ανεβάσει και ταυτόχρονα θα κρατούν ‘αρχείο’ μέσω της ΤΝ για τον καθένα», αναφέρει ο κ. Μαντές.

«Ωστόσο, αυτό ίσως βοηθήσει σε εξιχνιάσεις κάθε είδους παραβατικότητας, καθώς μέσω της ΤΝ, θα μπορούν να αναζητούν αμέσως ποιος ανέβασε κάτι σχετικό με το αδίκημα που ερευνάται», τονίζει.

Η Ευρώπη έχει προετοιμαστεί

Οι ειδικοί που μιλούν στη «ΜτΚ» παρουσιάζουν ένα διαφορετικό έδαφος στην Ευρώπη σε σύγκριση με αυτό που βρήκε ο Μαρκ Ζούκερμπερκ στις ΗΠΑ για να περάσει την κατάργηση του fact-checking. Συγκεκριμένα, η νομοθεσία, όπως ο Κανονισμός για τις Ψευδείς Ειδήσεις (EU Digital Services Act), μπορεί να δημιουργήσει πιέσεις για παραμονή των κανόνων fact-checking στις πλατφόρμες, ακόμη και αν οι πλατφόρμες επιλέξουν να τα καταργήσουν σε ορισμένες περιοχές.

«Η Ευρώπη προσπαθεί να βρει δικλείδες ασφαλείας για όλα τα κομμάτια των social media, όχι μόνο για το Facebook και το Instagram. Ήδη έχει ισχυρές δικλείδες και έχει στηρίξει νομοθετικά τον έλεγχο των ψευδών ειδήσεων, χαρακτηρίζοντάς τον απαραίτητο. Τώρα προσπαθεί και θεσμικά να το κάνει, για να προστατέψει τον ψηφιακό χώρο», αναφέρει η πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας, Στέλλα Τσιτσούλα.

«Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δικούς της θεσμούς και όργανα να προστατεύσει τους πολίτες από τα fake news. Υπάρχει ο Κώδικας Ορθής Πρακτικής για την Παραπληροφόρηση, ενώ υπάρχουν δεσμευτικοί όροι για τον τρόπο που λειτουργούν οι πλατφόρμες των social media, που δεν μπορεί να παρακάμψει κάποιος», τονίζει ο αρχισυντάκτης ο αρχισυντάκτης στα Ελληνικά Hoaxes, Δημήτρης Αλικάκος.