Οι ανεκπλήρωτοι αγώνες και οι σύγχρονες διεκδικήσεις των γυναικών

Το δικαίωμα της ψήφου, η ίση αμοιβή και μεταχείριση στην εργασία, το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος, μερικά από τα κεκτημένα των γυναικών έπειτα από μακροχρόνιους αγώνες, θυσίες και διεκδικήσεις. Παρά τις κατακτήσεις, οι ανισότητες παραμένουν στο επίκεντρο και η έμφυλη ισότητα αποτελεί ζητούμενο. Οι γυναίκες του σήμερα εξακολουθούν να δίνουν μάχες σε πολλαπλά μέτωπα: στην εργασία, στην πολιτική, στις θέσεις εξουσίας, στην ασφάλεια τους, στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του σώματος και στα αναπαραγωγικά δικαιώματα. Μάλιστα, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΟΗΕ, η οποία δημοσιεύτηκε ενόψει της Διεθνούς Ημέρας Γυναικών, το 2024 σχεδόν το ένα τέταρτο των κυβερνήσεων παγκοσμίως ανέφεραν οπισθοδρόμηση στα δικαιώματα των γυναικών.

Το μισθολογικό χάσμα, οι «γυάλινες οροφές και η υποεκπροσώπηση σε θέσεις εξουσίας 

Οι γυναίκες παγκοσμίως αμείβονται κατά 20% λιγότερο από τους άνδρες συναδέλφους τους, ακόμα και για την ίδια εργασία,  κατά τον ΟΗΕ (2023). Περίπου το 63% των γυναικών ηλικίας 25 με 54 ετών ασκούν κάποιο αμειβόμενο επάγγελμα, έναντι του 92% των ανδρών της ίδιας ηλικιακής ομάδας, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του ΟΗΕ (2024). Παρότι η αρχή της «ίσης αμοιβής για ίση εργασία« θεσμοθετήθηκε το 1957, στην Ευρωπαϊκή Ένωση το χάσμα αμοιβών μεταξύ των φύλων παραμένει πεισματικά ευρύ, καθώς κατά μέσο όρο, οι αποδοχές των γυναικών είναι κατά 12.7% χαμηλότερες από αυτές των ανδρών ανά ώρα εργασίας. Σύμφωνα με την Eurostat (2022), το μισθολογικό χάσμα στην Ελλάδα αγγίζει το 10,4%.

Παρά την αύξηση του αριθμού των γυναικών σε ηγετικές θέσεις τις τελευταίες δεκαετίες, η παρουσία τους σε ρόλους υψηλής ευθύνης στην πολιτική και τον επιχειρηματικό τομέα παραμένει περιορισμένη, ακόμη και σε οργανισμούς που εφαρμόζουν πολιτικές κατά των διακρίσεων στο εργασιακό περιβάλλον. Η υποεκπροσώπηση συνδέεται με το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής», μίας έννοιας η οποία αποτυπώνει τα εμφανή και αφανή εμπόδια που περιορίζουν την επαγγελματική πρόοδο των γυναικών. Παράλληλα, οι γυναίκες που τολμούν να διεκδικήσουν πολιτικά αξιώματα συχνά αντιμετωπίζουν παρενόχληση, επιθέσεις και σεξιστικά σχόλια.

Με τον σημερινό ρυθμό, η ισότητα των φύλων στις υψηλότερες θέσεις εξουσίας δεν θα επιτευχθεί για άλλα 130 χρόνια, σημειώνει ο ΟΗΕ. Στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από το «UN Women» δείχνουν ότι οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 23,3% των μελών των υπουργικών συμβουλίων. Τα τρία τέταρτα των βουλευτών εξακολουθούν να είναι άνδρες, ενώ όπως φαίνεται με τον τρέχοντα ρυθμό προόδου, η ισότητα των φύλων στα εθνικά νομοθετικά όργανα δεν θα επιτευχθεί πριν από το 2063. Στοιχεία από 141 χώρες δείχνουν ότι οι γυναίκες αποτελούν το 35,5 % των εκλεγμένων μελών στην τοπική αυτοδιοίκηση.

Κανονικοποίηση της έμφυλης βίας και γυναικοκτονίες

Η βία κατά των γυναικών και κοριτσιών και η κανονικοποίησή της παραμένει ένα παγκόσμιο πρόβλημα με πολλαπλές εκφάνσεις. Κάθε 10 λεπτά μια γυναίκα ή ένα κορίτσι χάνει τη ζωή του εξαιτίας έμφυλης βίας. Καθημερινά έρχονται στο φως της δημοσιότητας καταγγελίες για περιστατικά έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, 1 στις 3 γυναίκες (736 εκατομμύρια) έχει υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία.  Τα ποσοστά σε διεθνές επίπεδο συγκλονίζουν καθώς το 2023 85.000 γυναίκες και κορίτσια δολοφονήθηκαν σκόπιμα, ενώ το 60% των θυμάτων δολοφονήθηκε από τον σύντροφό του ή μέλη της οικογένειάς του. Στην Ελλάδα, καταγράφηκαν περισσότερες από 90 γυναικοκτονίες από το 2020 ως το 2025,  έτος που διανύουμε. Οι γυναικοκτόνοι των περισσότερων είναι οι σύζυγοι ή η πρώην σύντροφοί τους. 

Μάλιστα η έμφυλη βία περιλαμβάνει πλήθος εκφάνσεων, όπως η σωματική βία, η σεξουαλική βία η ψυχολογική ή συναισθηματική κακοποίηση, η οικονομική βία, η ηλεκτρονική ή ψηφιακή βία (διαδικτυακή παρενόχληση, διαρροή προσωπικών εικόνων), καθώς και ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων, μια πρακτική που συνδέεται με πολιτιστικά ή θρησκευτικά πιστεύω σε πολλές χώρες.

Επιπλέον, το trafficking, ή εμπορία ανθρώπων, είναι μια σοβαρή μορφή εκμετάλλευσης και βίας που συνδέεται με την καταναγκαστική εργασία, τη σεξουαλική εκμετάλλευση και τη βία κατά των γυναικών. Ολες οι μορφές βίας κατά των γυναικών και κοριτσιών παραμένουν μέχρι και σήμερα σε πολύ υψηλά ποσοστά, σύμφωνα με τους παγκόσμιους μη κυβερνητικούς οργανισμούς και τα εξειδικευμένα παρατηρητήρια.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ (2024), δύο δισεκατομμύρια γυναίκες και κορίτσια εξακολουθούν να ζουν σε περιοχές όπου δεν υπάρχει κοινωνική προστασία. Το 2023 πάνω από 600 εκατομμύρια γυναίκες ζούσαν σε απόσταση μικρότερη των 50 χιλιομέτρων από μια ένοπλη σύγκρουση. Το 95% των θυμάτων που έχουν βιώσει σεξουαλική βία η οποία συνδέευται με συγκρούσεις είναι παιδιά ή νεαρές γυναίκες. 

Παρά τις νομοθετικές πρωτοβουλίες που έχουν ληφθεί τα τελευταία χρόνια για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας και την προστασία των θυμάτων, οι μηχανισμοί προστασίας εξακολουθούν να είναι ανεπαρκείς. Πολλές γυναίκες που υφίστανται κακοποίηση δυσκολεύονται να βρουν καταφύγιο από τους κακοποιητές τους, γεγονός που αποδεικνύει τα κενά στην εφαρμογή των νόμων και την έλλειψη επαρκούς κρατικής υποστήριξης. Ένα από τα βασικά προβλήματα είναι η περιορισμένη διαθεσιμότητα δομών φιλοξενίας για κακοποιημένες γυναίκες, η ανεπαρκής χρηματοδότηση και η έλλειψη προσωπικού. Πολλές φορές, οι γυναίκες που προσπαθούν να απομακρυνθούν από ένα βίαιο περιβάλλον έρχονται αντιμέτωπες με την καθυστέρηση των αρμόδιων αρχών να ανταποκριθούν στα αιτήματά τους.  

Αναπαραγωγικά δικαιώματα και η αυτοδιάθεση στο σώμα 

Παρόλο που το 2024 η Γαλλία έγινε η πρώτη χώρα που κατοχυρώνει συνταγματικά το δικαίωμα στην άμβλωση, τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών σε όλον τον κόσμο βρίσκονται και πάλι υπό απειλή. Σε πολλές χώρες, το δικαίωμα στην άμβλωση περιορίζεται, στερώντας από τις γυναίκες την ελευθερία να αποφασίζουν για το σώμα τους. Το 2022, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ ανέτρεψε την απόφαση Roe v. Wade (1973) με την υπόθεση Dobbs v. Jackson Women's Health Organization, αφαιρώντας το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση και επιστρέφοντας την εξουσία για τη νομοθέτηση του ζητήματος στις πολιτείες. Αποτελεσματικά, πάνω από 20 πολιτείες έχουν περιορίσει ή απαγορεύσει τις αμβλώσεις, αναγκάζοντας γυναίκες να ταξιδεύουν εκατοντάδες χιλιόμετρα για ιατρική φροντίδα. Στην Πολωνία, οι αμβλώσεις απαγορεύονται σχεδόν πλήρως από το 2020, οδηγώντας σε αύξηση των παράνομων εκτρώσεων.

Στην Ελλάδα, αν και η άμβλωση είναι νόμιμη, πολλές γυναίκες δέχονται κοινωνική πίεση και στίγμα για την επιλογή τους. Υπάρχουν μάλιστα αρκετές καταγγελίες γυναικών που αποκαλύπτουν ότι κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους σε δημόσια νοσοκομεία για να πραγματοποιήσουν διακοπή κύησης, μέρος του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού προσπαθεί να τις αποτρέψει, επικαλούμενο ηθικούς και θρησκευτικούς λόγους.

Η μείωση της πρόσβασης σε ασφαλείς και νομικά προστατευμένες αμβλώσεις μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες και αδήλωτες πρακτικές, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή και την υγεία των γυναικών. Η απειλή για περιορισμούς στην άμβλωση εμφανίζεται συνήθως με μορφή νομοθετικών προσπαθειών που περιορίζουν τις προϋποθέσεις για την άμβλωση, όπως την απαγόρευση της μετά από συγκεκριμένο χρονικό διάστημα εγκυμοσύνης ή την επιβολή αυστηρών κριτηρίων για τη διαδικασία, περιορίζοντας τη δυνατότητα των γυναικών να ασκήσουν το δικαίωμά τους σε μια ασφαλή και ελεύθερη επιλογή.