Ο μακρύς δρόμος μέχρι την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης

Η 21^η Ιουλίου του 1971 ήταν μία δύσκολη μέρα για το ελληνορθόδοξο στοιχείο στην Τουρκία και το Οικουμενικό Πατριαρχείο στο Φανάρι. Ήταν η μέρα που έβαλε λουκέτο η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ύστερα από 127 χρόνια λειτουργίας και ακούστηκαν για τελευταία φορά οι φωνές των ιεροσπουδαστών στους διαδρόμους της.

Από τη Σχολή αποφοίτησαν χιλιάδες κληρικοί, εκ των οποίων πολλοί έγιναν Αρχιερείς μέχρι και την ανάρρησή τους στον Οικουμενικό Θρόνο με τελευταίο εξ αυτών τον παναγιώτατο οικουμενικό πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο.

Σήμερα το θέμα της επαναλειτουργίας της Σχολής, είναι βασική προτεραιότητα για το Οικουμενικό Πατριαρχείο και έχει μπει για τα καλά στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με την τουρκική κυβέρνηση.

Ένα τεράστιο έργο αναστήλωσης και δημιουργίας και νέων εγκαταστάσεων, ύψους περίπου 30 εκατομμυρίων ευρώ, που επιχορηγείται από το ίδρυμα της οικογένειας Μαρτίνου και εκτελείται με γρήγορους ρυθμούς, αφήνει βάσιμες ελπίδες πως η Σχολή σύμβολο της Ορθοδοξίας, θα ξαναζωντανέψει.

Η βαριά ιστορία της Σχολής μέχρι το κλείσιμό της

Η Ιερά Θεολογική Σχολή Χάλκης ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια της πρώτης πατριαρχικής θητείας του οικουμενικού πατριάρχη Γερμανού Δ’ το 1844.

Το επιβλητικό πέτρινο κτίσμα που δεσπόζει σήμερα στον λόφο Ελπίδα της νήσου Χάλκης και αποτελεί σημείο αναφοράς της συστάδας των Πριγκηποννήσων, οικοδομήθηκε το 1896 από τον επιφανή ρωμιό αρχιτέκτονα, Περικλή Φωτιάδη, με χορηγία του μεγάλου ευεργέτη του Γένους τραπεζίτη, Παύλου Στεφάνοβικ-Σκυλίτση. Η Ιερά Θεολογική Σχολή υπήρξε ένα κατεξοχήν εκκλησιαστικό εκπαιδευτικό κέντρο που από τη σύστασή του είχε ένα ιδιόμορφο καθεστώς, όπου οι σπουδαστές, όλοι υπότροφοι της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ζούσαν στο οικοτροφείο μία απερίσπαστη εκκλησιαστική ζωή.

Επί οθωμανοκρατίας, η Θεολογική Σχολή ανήκε θεσμικά απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και λειτουργούσε σύμφωνα με τους οθωμανικούς νόμους. Σχολάρχης της ήταν πάντα εν ενεργεία λόγιος αρχιμανδρίτης, επίσκοπος ή μητροπολίτης του Φαναρίου. Με την εγκαθίδρυση της τουρκικής δημοκρατίας το 1923, η Θεολογική Σχολή συνέχισε να λειτουργεί σύμφωνα με τα άρθρα 40 και 41 της Συνθήκης της Λωζάννης αλλά και βάσει της εσωτερικής τουρκικής νομοθεσίας.

Η Σχολή και η λειτουργία της βρέθηκαν στο στόχαστρο διαφόρων πολιτικών κύκλων της Τουρκίας από την εποχή των Νεότουρκων, όταν κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου επιχειρήθηκε, αναποτελεσματικά, η απαλλοτρίωσή της. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Σχολής αμφισβητήθηκε, επίσης, από την κεμαλική Τουρκία και διευθετήθηκε μόνο, όταν το Φανάρι εξαναγκάστηκε να αποδεχθεί ως αντάλλαγμα την απώλεια της Εμπορικής Σχολής, το έτερο μεγαλοπρεπές κτίριο της Ρωμιοσύνης στη Χάλκη, που ανήκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Τα περιοριστικά μέτρα στην περίπτωση της Χάλκης κορυφώθηκαν το 1971, όταν μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα, η υπηρεσιακή κυβέρνηση του Νιχάτ Ερίμ προχώρησε στην απαγόρευση της λειτουργίας της Θεολογικής Σχολής. Νομικό πρόσχημα για το κλείσιμο πρόσφερε απόφαση του τουρκικού συνταγματικού δικαστηρίου για την κατάργηση της ανώτατης ιδιωτικής παιδείας στην Τουρκία (12.1.1971).

Παρά τις σχετικές διαμαρτυρίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου στις αρχές Ιουλίου 1971 ανακοινώθηκε και επισήμως η παύση λειτουργίας της Θεολογικής Σχολής Χάλκης, η οποία έκτοτε παραμένει κλειστή, αφού όμως πρόλαβε να προσφέρει 930 αποφοίτους, ανάμεσά τους και ο οικουμενικός πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος. Από αυτούς οι 343 έγιναν αρχιερείς και 12 εξ αυτών αναδείχθηκαν Οικουμενικοί Πατριάρχες, δύο Πατριάρχες Αλεξανδρείας, δύο Αντιοχείας, τέσσερις Αρχιεπίσκοποι Αθηνών και ένας Αρχιεπίσκοπος Τιράνων.

Νέα έργα στη Σχολή

Μέχρι και το 2023 τα αιτήματα του Πατριαρχείου για τη Θεολογική Σχολή σκόνταφταν σε διάφορες υπηρεσίες του τουρκικού κράτους.

Τον Μάρτιο του 2023, όμως, δίνεται άδεια για μία γενναία ανακαίνιση της Σχολής με τη δημιουργία και νέων σύγχρονων εγκαταστάσεων και οι ελπίδες της ελληνορθόδοξης κοινότητας αναπτερώνονται. Τον Σεπτέμβριο του 2023 ξεκινούν τα έργα.

Ο Άρχων Έξαρχος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και πρώην διοικητής του Αγίου Όρους, Αθανάσιος Μαρτίνος, ανέλαβε να χρηματοδοτήσει τόσο την υλοποίηση της σχετικής μελέτης όσο και την εφαρμογή της. Ο Αθανάσιος και η Μαρίνα Μαρτίνου ανέθεσαν τη συνολική διαχείριση του έργου στην εταιρεία της Θεσσαλονίκης, Πενέλης Σύμβουλοι Μηχανικοί ΑΕ, ενώ τις μελέτες έχει αναλάβει το τουρκικό γραφείο «Tabanlioglu Architects» με μεγάλη εμπειρία σε συγκεκριμένα project.

«Τα έργα προχωρούν. Ήδη έχει εκτελεστεί το 40% των έργων. Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα το σύνολο των παρεμβάσεων θα έχουν ολοκληρωθεί το Μάιο του 2026», τόνισε στη «ΜτΚ» ο Δρ Γρηγόριος Πενέλης, Διευθύνων Σύμβουλος και Αντιπρόεδρος της Penelis Consulting Engineers SA.

Η Θεολογική Σχολή της Χάλκης είναι ένα τριώροφο κτίριο, το οποίο χτίστηκε στην παρούσα μορφή του το 1896. Αναπτύσσεται σε 8.800 τετραγωνικά μέτρα, σε σχήμα «Π» και στο κέντρο του αιθρίου βρίσκεται ο Ιερός Ναός της Αγίας Τριάδος.

Σήμερα στο κατώγειο βρίσκονται η τραπεζαρία και η βιβλιοθήκη, στο ισόγειο οι αίθουσες διδασκαλίας και τελετών, στον πρώτο όροφο το Πατριαρχικό διαμέρισμα και οι κοιτώνες και ο δεύτερος όροφος είναι ημιτελής.

Το 2012 το ΑΠΘ ανέλαβε την εκπόνηση προμελέτης αποκατάστασης του κτιρίου.

Η πρόταση για το νέο κτιριολογικό, η οποία βασίζεται στην προμελέτη του ΑΠΘ, περιλαμβάνει τις παρακάτω χρήσεις:

* Βιβλιοθήκη σπάνιων βιβλίων (προ του 1930) με ελεγχόμενες συνθήκες περιβάλλοντος και έλεγχο πρόσβασης.

* Σύγχρονη βιβλιοθήκη με σύγχρονες εκδόσεις και Η/Υ για πρόσβαση σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά.

* Αίθουσα τελετών ως έχει σήμερα.

* Σύγχρονες αίθουσες διδασκαλίας και σεμιναρίων με πολυμέσα.

* Κοιτώνες σπουδαστών-φοιτητών με δύο κρεβάτια ανά δωμάτιο και λουτρό ανά δωμάτιο.

* Δωμάτια καθηγητών με δύο κρεβάτια ανά δωμάτιο και λουτρό ανά δωμάτιο.

* Δωμάτια φιλοξενίας με υποδομή ξενοδοχείου.

* Πατριαρχικό διαμέρισμα.

* Τραπεζαρία.

Για τα δωμάτια φιλοξενίας προτείνεται η μετατροπή των υφιστάμενων κοιτώνων με πολλά κρεβάτια σε δωμάτια φοιτητικής εστίας με δύο μονά κρεβάτια ανά δωμάτιο, θέση εργασίας και λουτρό. Για τα δωμάτια των καθηγητών, καθώς και των φιλοξενουμένων προτείνεται να είναι διαμορφωμένα ως δωμάτια ξενοδοχείου με δικό τους λουτρό. Να έχουν δύο κρεβάτια, έτσι ώστε, εάν υπάρχει ανάγκη χώρου, να μπορούν να στεγάζονται δύο καθηγητές ανά δωμάτιο.

«Πρόκειται για ένα μεγάλο project συνολικού ύψους 30 εκατ. ευρώ», επισήμανε ο κ. Πενέλης. Μία από τις επιβλητικές παρεμβάσεις αφορά την κατασκευή ενός υπόσκαφου αμφιθεάτρου χωρητικότητας 350 ατόμων.

«Ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό ίδρυμα πρέπει να έχει αμφιθέατρο. Εκεί θα λαμβάνουν χώρα τόσο οι βασικές εκδηλώσεις όσο και οι βασικές εργασίες διεθνών και μεγάλων συνεδρίων. Έτσι, είναι σε φάση κατασκευής υπόσκαφο αμφιθέατρο 350 ατόμων στον περίβολο», ανέφερε στη «ΜτΚ» ο μητροπολίτης Δέρκων Απόστολος, πρόεδρος της Εφορείας της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδος Χάλκης, ο οποίος αποφοίτησε από το Λυκειακό Τμήμα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης.

Μία από τις πιο κρίσιμες παρεμβάσεις αφορά τη βιβλιοθήκη της Σχολής η οποία έχει πάνω από 60.000 τόμους βιβλίων και συγγραμμάτων. Στην προσπάθεια της διάσωσής τους, συμβάλλει και το πανεπιστήμιο Αθηνών που έχει ξεκινήσει την ηλεκτρονική καταγραφή τους.

Μακρύς δρόμος μέχρι την επαναλειτουργία

Όπως τόνισε πάντως ο Μητροπολίτης, είναι ακόμα μακρύς ο δρόμος μέχρι την επαναλειτουργία της Σχολής.

Με την ολοκλήρωση των εργασιών τον Μάιο του 2026 θα μπορεί να υποβληθεί και τυπικά το αίτημα για την επαναλειτουργία της, το οποίο θα δοθεί μετά από την άδεια των τουρκικών αρχών.

Στο παρελθόν και πριν το κλείσιμό της θεωρούνταν ιδιωτικό εκπαιδευτικό ίδρυμα. Αυτό τώρα θα πρέπει να αλλάξει.

Στο σχέδιο που έχει εκπονηθεί και ήδη έχει τεθεί στο τραπέζι των συζητήσεων είναι η Σχολή να επαναλειτουργήσει ως ιδιωτικό Βακουφικό Πανεπιστήμιο με δύο σχολές κι όχι ως Ιερατική Σχολή.

Όπως αποκάλυψε ο Μητροπολίτης Δέρκων που ηγείται αυτής της προσπάθειας «το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα θα αρχίσουν οι συναντήσεις και οι διαπραγματεύσεις με τις τουρκικές αρχές».

Ο ίδιος επισήμανε πως υπάρχουν καλές διαθέσεις, αλλά όλα αυτά θα πρέπει να εκτιμηθούν σε δύο χρόνια περίπου, όταν και θα έχουν ολοκληρωθεί τα έργα και σε συνάρτηση πάντα με το κλίμα ανάμεσα στις δύο χώρες την περίοδο εκείνη.

Για την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης συζήτησαν μεταξύ άλλων ο οικουμενικός πατριάρχης Βαρθολομαίος και ο Ταγίπ Ερντογάν, κατά τη συνάντηση που είχαν πριν λίγες μέρες.

Σύμφωνα με την ΕΡΤ, ο Οικουμενικός Πατριάρχης ευχαρίστησε τον Τούρκο Πρόεδρο για την εντολή που έδωσε για την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής Χάλκης και τον παρακάλεσε για την επίσπευση των σχετικών διαδικασιών.

Ο Ταγίπ Ερντογάν από την πλευρά του υποσχέθηκε να παράσχει την αμέριστη βοήθειά του.

Τον περασμένο Ιούνιο ο υπουργός Παιδείας της Τουρκίας, Γιουσούφ Τεκίν, δήλωσε σε συνέντευξή του ότι ο πρόεδρος Ερντογάν έδωσε εντολή να γίνει η σχετική προεργασία, τονίζοντας ότι το υπουργείο του έχει την ευθύνη για το τεχνικό νομοπαρασκευαστικό σκέλος της προετοιμασίας, ενώ αρμόδιοι για την τελική πολιτική απόφαση είναι ο ίδιος ο πρόεδρος και το υπουργείο Εξωτερικών.

Πάντως, σύμφωνα με πληροφορίες από τη στιγμή που θα δοθούν οι σχετικές άδειες θα χρειαστεί ένα διάστημα περίπου δύο χρόνων μέχρι η Σχολή να δεχτεί ξανά σπουδαστές.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 05.01.2025