Μία «ανάσταση» παράδοσης και πνευματικότητας

Η Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα είναι ημέρες που οι απανταχού Έλληνες τις βιώνουν με ευλάβεια, κατάνυξη, προσευχή και αγάπη. Μία από τις πιο σημαντικές περιόδους του χρόνου, γεμάτη από θρησκευτικές παραδόσεις και λαϊκά έθιμα που μαρτυρούν την πλούσια πολιτιστική μας κληρονομιά και την ισχυρή σύνδεση του λαού με την ορθόδοξη πίστη.

Η εβδομάδα αυτή, που προηγείται της Ανάστασης, είναι γεμάτη τελετουργίες και λατρευτικές εκδηλώσεις. Κάθε ημέρα έχει τη δική της σημασία και τα δικά της έθιμα.

Οι Ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας

Η εβδομάδα αυτή ξεκινάει με την Κυριακή των Βαΐων, όπου οι πιστοί τιμούν την είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα. Η ακολουθία αυτή σηματοδοτεί την έναρξη των γεγονότων που θα οδηγήσουν στη Σταύρωση και την Ανάσταση. Οι επόμενες ημέρες περιλαμβάνουν τις ακολουθίες του Νιπτήρος, των Αγίων Παθών και της Σταυρώσεως, με αποκορύφωμα την Ανάσταση το Μεγάλο Σάββατο.

Σάββατο του Λαζάρου

Το τελευταίο Σάββατο της Μεγάλης Σαρακοστής πριν την Μεγάλη Εβδομάδα η Εκκλησία τιμά την Ανάσταση του Λαζάρου. Θεωρείται εν πολλοίς η «πρώτη λαμπρή», καθώς η από τους νεκρούς έγερση του Λαζάρου, θεωρείται πρoοικονομία της Ανάστασης του Χριστού.

Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας φτιάχνουν τα «λαζαράκια»: κάτι νηστίσιμα ψωμάκια που μοιάζουν με ανθρωπάκια σαβανομένα, τα οποία τα παιδιά παίρνουν μαζί τους σε καλαθάκια για να ψάλλουν τα κάλαντα του Λαζάρου. Όσα παιδιά έχει η οικογένεια, τόσα «λαζαράκια» πλάθουν και στη θέση των ματιών έβαζαν δύο γαρίφαλα. Το σκεπτικό είναι να έχουν χεράκια σταυρωμένα και γαριφαλάκι, ενώ κάποιοι βάζουν και ποδαράκια.

Κυριακή των Βαΐων

Η Κυριακή των Βαΐων, μας εισάγει στην τελευταία εβδομάδα και την πιο σημαντική της Σαρακοστής, τη Μεγάλη Εβδομάδα. Από αυτήν την ημέρα και για επτά μέρες εξελίσσεται το Θείο Δράμα. Την ημέρα αυτή, η Εκκλησία αναβιώνει τη θριαμβευτική είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, καθισμένος πάνω σε ένα γαϊδουράκι, ενώ το πλήθος τον επευφημούσε και ζητωκραύγαζε.

Το όνομα της εορτής προέρχεται από τα βάγια, τα κλαδιά φοίνικα που έστρωσαν οι κάτοικοι στον δρόμο του Χριστού μαζί με άλλα αρωματικά φύλλα και κλαδιά, για να τιμήσουν το πέρασμά του. Αυτή η υποδοχή είναι γνωστή ως «μετά Βαΐων και κλάδων».

Σε ανάμνηση της πανηγυρικής εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, όλοι οι ναοί στολίζονται με κλαδιά από βάγια, από φοίνικες δηλαδή ή από άλλα νικητήρια φυτά, όπως δάφνη, ιτιά, μυρτιά και ελιά. Μετά τη λειτουργία μοιράζονται στους πιστούς.

Παραδοσιακά, την Κυριακή των Βαΐων, κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται να καταναλωθεί το ψάρι, το λάδι και το κρασί.

Μεγάλη Δευτέρα

Η Μεγάλη Δευτέρα είναι αφιερωμένη στον Ιωσήφ, τον αγαπητό υιό του Ιακώβ, που πουλήθηκε από τα αδέλφια του σε εμπόρους από την Αίγυπτο. Στην εκκλησία διαβάζεται και η παραβολή της καταραμένης συκιάς από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου. Επίσης, τη Μεγάλη Δευτέρα σε όλη την Ελλάδα ξεκινούν οι ετοιμασίες στα σπίτια για τον εορτασμό του Πάσχα. Στα χωριά, κυρίως, ασπρίζονται ακόμη και τώρα με ασβέστη οι αυλές και οι γλάστρες βάφονται κόκκινες.

Μεγάλη Τρίτη

Τη Μεγάλη Τρίτη διαβάζονται η παραβολή των δέκα Παρθένων και σε όλες τις εκκλησίες με κατάνυξη ακούμε το «τροπάριο τής Κασσιανής». Η ημέρα είναι αφιερωμένη στο καθάρισμα του σπιτιού, διώχνοντας κάθε ίχνος σκόνης και ακαθαρσίας για να υποδεχθεί με άψογη καθαριότητα την Ανάσταση. Σε κάποιες περιοχές, οι νοικοκυρές ετοιμάζουν νωρίς τα κουλουράκια και τα τσουρέκια, γεμίζοντας το σπίτι με γλυκές μυρωδιές.

Μεγάλη Τετάρτη

Τη Μεγάλη Τετάρτη διαβάζεται η ιστορία της γυναίκας που άλειψε τα πόδια του Ιησού με μύρο, ενώ το απόγευμα τελείται το Μυστήριο του Μεγάλου Ευχέλαιου, το οποίο τελείται στις εκκλησίες για ευλογία και θεραπεία.

Σύμφωνα με τις παραδόσεις, οι νοικοκυρές πηγαίνουν στο Μεγάλο Ευχέλαιο έχοντας μαζί τους μία σουπιέρα με αλεύρι, όπου στερεώνουν τρία κεριά, τα οποία καίνε κατά την τέλεση του Μυστηρίου. Έπειτα, το αλεύρι αυτό χρησιμοποιείται την επόμενη ημέρα στα πασχαλινά κουλουράκια μαζί με τα παιδιά τους, χωρίς προζύμι. Έπειτα, ο παπάς ακουμπά πάνω στη ζύμη το Σταυρό με το Τίμιο Ξύλο και το ζυμάρι φουσκώνει. Αυτό αποτελεί το προζύμι ολόκληρης της χρονιάς.

Μεγάλη Πέμπτη

Τη Μεγάλη Πέμπτη το Θείο Δράμα προχωρεί προς την αποκορύφωσή του. Την ημέρα αυτή γίνεται ο Μυστικός Δείπνος, όπου ο Ιησούς κοινωνεί τους μαθητές του δίνοντάς τους από ένα κομμάτι ψωμί που συμβολίζει το σώμα του και κρασί που συμβολίζει το αίμα του. Το βράδυ ψέλνονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια και στην εκκλησία περιφέρεται ο Σταυρός με τον Ιησού. Αφού τελειώσουν τα 12 Ευαγγέλια, κοπέλες αναλαμβάνουν να στολίσουν τον Επιτάφιο, έτσι ώστε το πρωί της επόμενης μέρας να είναι έτοιμος να δεχθεί το σώμα του Χριστού κατά την Αποκαθήλωση.

Σειρά έχουν και τα γαστρονομικά έθιμα με τις νοικοκυρές να φτιάχνουν τα τσουρέκια και τις λαμπροκουλούρες, να πλάθουν τα πασχαλινά κουλουράκια και φυσικά να βάφουν τα κόκκινα αβγά, που, σύμφωνα με τις παραδόσεις, συμβολίζουν το αίμα και τη θυσία του Χριστού, αλλά και την αναγέννηση της ζωής. Όπως τα αβγά σπάνε κατά τη διαδικασία του τσουγκρίσματος, έτσι έσπασε και ο τάφος του Χριστού από τον οποίο και αναστήθηκε.

Μεγάλη Παρασκευή

Είναι μία ημέρα απόλυτου πένθους για όλη την Χριστιανοσύνη, μία ημέρα θρήνου και αργίας, καθώς κορυφώνεται το Θείο Δράμα των Παθών του Χριστού. Οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Παραδοσιακά απαγορεύεται πάσα εργασία, γίνεται αυστηρότατη νηστεία καθώς απαγορεύεται και η κατάποση του λαδιού.

Το πρωί γίνεται η αποκαθήλωση όπου ο ιερέας κατεβάζει τον Εσταυρωμένο από τον Σταυρό και τον τυλίγει σε καθαρό σεντόνι, ενώ από αργά το βράδυ της Μ. Πέμπτης έχει στολιστεί ο Ιερός Επιτάφιος. Το βράδυ, πραγματοποιείται η περιφορά του Επιταφίου γύρω από τις γειτονιές, υπό το φως των κεριών, με τους πιστούς να ακολουθούν την πομπή, ψάλλοντας ύμνους, τα λεγόμενα Εγκώμια. Η πομπή αναπαριστά τον Ιησού να κατεβαίνει στην Κόλαση για να σώσει τις ψυχές των νεκρών.

Μεγάλο Σάββατο

Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί η Εκκλησία θυμάται την κάθοδο του Ιησού στον Άδη. Τελείται ο εσπερινός του Μεγάλου Σαββάτου και λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Η ακολουθία έχει αναστάσιμο και πανηγυρικό χαρακτήρα. Είναι η λεγομένη «Πρώτη Ανάσταση».

Το μεσημέρι στον Πανάγιο Τάφο πραγματοποιείται η αφή του Αγίου Φωτός και διανέμεται σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο και το βράδυ ακολουθεί η Τελετή της Αναστάσεως. Στις 12 τα μεσάνυχτα, οι καμπάνες χτυπούν και οι πιστοί ψάλλουν «Χριστός Ανέστη» μεταφέροντας τη χαρά της Αναστάσεως, που συνοδεύεται από μηνύματα χαράς και ελπίδας και φυσικά πολλά βεγγαλικά και κροτίδες. Αυτή η στιγμή σηματοδοτεί τη μετάβαση από τη λύπη στη χαρά και το νέο ξεκίνημα.

Το Μ. Σάββατο ξεκινούν και οι προετοιμασίες για το πασχαλινό τραπέζι. Σύμφωνα με το έθιμο τη μέρα αυτή, οι νονοί δίνουν στα βαφτιστήρια τους τις λαμπάδες και τα τσουρέκια για το βράδυ της Ανάστασης.

Το έθιμο της λαμπάδας ξεκινάει από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Οι νεοφώτιστοι που βαφτίζονταν το Μεγάλο Σάββατο κρατούσαν στο χέρι τους μία λαμπάδα και συμβόλιζε το νέο φως του Χριστού. Η πασχαλινή λαμπάδα συμβολίζει επίσης τον ήλιο της Άνοιξης. Η φλόγα από το Άγιο Φως συμβολίζει τη δύναμη της αγάπης και της γνώσης και καθώς την προσφέρουμε ο ένας στον άλλον, μεταδίδεται, δυναμώνει και εξαπλώνεται.

Μετά την Ανάσταση, οι οικογένειες επιστρέφουν στα σπίτια τους για να τσουγκρίσουν τα κόκκινα αβγά και να φάνε την παραδοσιακή μαγειρίτσα -ένα φαγητό που σηματοδοτεί το τέλος της νηστείας- αλλά και το τσουρέκι.

Κυριακή του Πάσχα

Η ημέρα της Ανάστασης ολοκληρώνεται με το πασχαλινό γεύμα, με τις οικογένειες να συγκεντρώνονται γύρω από το τραπέζι και συχνά να ακολουθεί γλέντι με χορό και τραγούδι. Ο παραδοσιακός οβελίας (ψητός ή στη σούβλα) και το κοκορέτσι είναι οι πρωταγωνιστές, συνοδευόμενα από κόκκινα αβγά και παραδοσιακά γλυκά, όπως το τσουρέκι.

Το έθιμο του σουβλιστού αρνιού προέρχεται από τις παραδόσεις των Εβραίων, οι οποίοι μάλιστα έβαφαν και την είσοδο των σπιτιών τους με το αίμα του θυσιαζόμενου αρνιού, κατ’ αναπαράσταση της νύχτας της εξόδου από την Αίγυπτο.

Το θυσιαζόμενο αρνί λοιπόν γίνεται οβελίας, ψήνεται δηλαδή στη σούβλα, συμβολίζοντας τον αμνό του Θεού που θυσιάστηκε για την ανθρωπότητα.

Στην Ελλάδα, το σούβλισμα είναι μία πολύ παλιά μέθοδος ψησίματος, την οποία εφάρμοζαν και οι αρχαίοι Έλληνες πριν χιλιάδες χρόνια.

Τα ήθη και τα έθιμα του Πάσχα ποικίλουν από τόπο σε τόπο σε όλη την Ελλάδα αλλά όλα μοιράζονται έναν κοινό παρονομαστή: την αγάπη, την ελπίδα και την αναγέννηση. Μέσα από τη συμμετοχή σε αυτά, οι Έλληνες ανανεώνουν τη σχέση τους με την πίστη, αλλά και τη σύνδεση με τις ρίζες τους, διατηρώντας ζωντανή την παράδοση των προγόνων τους.

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 13.04.2025