Το τιτάνιο έργο που έγινε για να έρθουν στο φως οι αρχαιότητες στο σταθμό Βενιζέλου και στο σταθμό Αγίας Σοφίας και να βρουν τη θέση τους μέσα στο μετρό, αναδεικνύεται σε συνέδριο που πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη.
Στο συνέδριο δημοσιοποιιούνται οι μελέτες και οι πρακτικές υλοποίησης αυτού του έργου που είναι μοναδικό.
Το συνέδριο με τίτλο «Διαχείριση Αρχαιοτήτων στο πλαίσιο μεγάλων τεχνικών έργων» παρουσιάζει τον τρόπο που διαχειριστήκαμε τις αρχαιότητες στον σταθμό μετρό Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας, αλλά και ο τρόπος που διαχειρίστηκαν τις αρχαιότητες άλλα μεγάλα τεχνικά έργα της Ελλάδας και του εξωτερικού.
«Ήταν κάτι που η ΥΠΠΟ Λίνα Μενδώνη ήθελε από την πρώτη στιγμή», τόνισε η αναπληρώτρια Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης και Προϊσταμένης της ΕΦΑ Ημαθίας Μπετίνα Τσιγαρίδα για το συνέδριο
Στην έναρξη του συνεδρίου η αναπληρώτρια προϊσταμένη της ΕΦΑ Θεσσαλονίκης επανέλαβε ότι ήταν ένα όραμα της Λίνας Μενδώνη να παρουσιαστούν οι μελέτες, τα προβλήματα και οι λύσεις για τη συνύπαρξη και συνλειτουργία δύο ασύμβατων πραγμάτων, όπως ένα τεχνικό έργο με αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά και με γνώμονα την προστασία των αρχαίων.
Λίνα Μενδώνη: «Συντελέστηκε ένα πρωτοποριακό και υποδειγματικό ανά τον κόσμο εγχείρημα»
Η ίδια η Υπουργός Πολιτισμού που δεν κατέστη δυνατό να παραβρεθεί τελικά στο συνέδριο λόγω έκτακτων υποχρεώσεών της στην Αθήνα έστειλε μέσω βίντεο το δικό της μήνυμα για το συνέδριο. Σημείωσε ότι τις τελευταίες δεκαετίες πραγματοποιήθηκαν μεγάλα έργα, ενώ καθώς η ελληνική επικράτεια βρίθει αρχαιοτήτων ήταν αναμενόμενο να ανακαλυφθούν αρχαιότητες, που «συμβάλλουν στον εμπλουτισμό του αρχαιολογικού χάρτη της πατρίδας μας».
Έτσι η συνεργασία του ΥΠΠΟ και της αρχαιολογικής υπηρεσίας του ήταν απαραίτητη. «Αυτό δεν ήταν κάτι εύκολο και απαίτησε λεπτούς χειρισμούς. Η δυσπιστία εκατέρωθεν ήταν δεδομένη», τόνισε.
Αναφερόμενη στο ιστορικό της κατασκευής του μετρό της Αθήνας μίλησε για την «αγωνία του αρχαιολόγου» που παραμένει πάντοτε η ίδια «και δεν τον παρηγορεί για την απώλεια το επιστημονικό κέρδος για ένα μνημείο που χάνεται», υιοθετώντας τα λόγια επιστημόνων αρχαιολόγων.
Τόνισε δε ότι κατά την εκτέλεση οποιουδήποτε μεγάλου έργου ακόμη και ο αρτιότερος σχεδιασμός μπορεί να ανατραπεί από ποικίλους παράγοντες. Απαιτείται μια προσπάθεια εκατέρωθεν τεχνικών και αρχαιολόγων να πείσουν η μια πλευρά την άλλη.
«Η καταστροφή που φοβόταν η αρχαιολογική κοινότητα τελικά δεν έγινε. Μέσα στα εργοτάξια πραγματοποιήθηκε μια πολυεπιστημονική έρευνα και αποκάλυψε πλήθος νέων δεδομένων, που άλλαξε, διόρθωσε, συμπλήρωσε τον αρχαιολογικό χάρτη διαφόρων περιοχών. Η κατασκευή του μετρό της Αθήνας απέδειξε ότι μπορεί να ευδοκιμήσει η επιστημονική έρευνα ακόμη και σε συνθήκες εργοταξίου. Στο πλαίσιο του έργου πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 30 ανασκαφές συμπληρώνοντας αλλά και ανατρέποντας γνώσεις και υποθέσεις για την ιστορία των Αθηνών», επισήμανε η υπουργός.
Στη Θεσσαλονίκη κατά μήκος της χάραξης της Εγνατίας εντοπίστηκαν άγνωστοι αρχαιολογικοί χώροι οικισμοί, πανδοχεία, τεχνικά έργα κ.α. που καλύπτουν χρονολογικά όλες τις περιόδους. «Διερευνήθηκαν τεράστιες εκτάσεις. Η ανάγκη μετάβασης από τη μελέτη των μεμονωμένων αρχαιολογικών θέσεων στη μελέτη του αρχαιολογικού τοπίου είναι επιβαλλόμενη», τόνισε η Λίνα Μενδώνη.
Αλλά από το μετρό της Αθήνας στη Θεσσαλονίκη κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. «Αποκτήσαμε εμπειρία προκειμένου να φέρουμε σε πέρας το αναγκαίο για την καθημερινότητα της πόλης έργο, αυτό που συνόψισε το σύνθημα ‘Και αρχαία και μετρό’. Αν είχε επιλεγεί η πρόταση κατά χώραν είναι βέβαιο ότι το μετρό δεν θα είχε δημιουργηθεί ως τώρα ούτε θα υπήρχε αυτός ο αρχαιολογικός χώρος. Δικαιώθηκε από το αποτέλεσμα η επιλογή της απόσπασης και επανατοποθέτησης», υπογράμμισε η κ. Μενδώνη.
Έτσι, προέκυψε η μεγαλύτερη ανασκαφική σωστική έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί ποτέ στην Ελλάδα. «Ολοκληρώθηκε ένα εξαιρετικά σύνθετο, πρότυπο και καινοτόμο αρχαιολογικό έργο. Εκπονήθηκαν μελέτες και έτυχαν των θετικών γνωμοδοτήσεων του ΚΑΣ και του Συμβουλίου της Επιρατείας. Στο πλαίσιο της κατασκευής του μετρό της Θεσσαλονίκης αναδείχθηκε μια ακόμη σχολή για τη διαχείριση, την προστασία, την ανάδειξη των αρχαιοτήτων, διαφορετική από την Αθήνα πιο δυναμική. Συντελέστηκε ένα πρωτοποριακό και υποδειγματικό ανά τον κόσμο εγχείρημα. Το ΥΠΠΟ οι υπηρεσίες και τα στελέχη του μπορεί να είναι υπερήφανα για τις γνώσεις που αποκόμισαν και για το έργο που επιτελέστηκε. Ένας αρχαιολογικός χώρος ενταγμένος στην καθημερινότητα των πολιτών που έρχονται σε επαφή με τη μακραίωνη ιστορία της πόλης», υποστήριξε μεταξύ άλλων η υπουργός.
Χρήστος Σταϊκούρας: «Είναι γεγονός ότι ο εντοπισμός των αρχαίων μπορεί να ανατρέψει τα χρονοδιαγράμματα»
Ο Υπουργός Υποδομών Δημοσίων Έργων Χρήστος Σταϊκούρας επίσης σε βιντεοσκοπημένο μήνυμά του υπογράμμισε ότι τα δημόσια έργα είναι παρακαταθήκη για το μέλλον της χώρας, αλλά πολλές φορές μετατρέπονται και σε γέφυρα με το ιστορικό της παρελθόν. «Κατά καιρούς οι αρχαιολογικές υπηρεσίες έχουν φέρει στο φως πολλές σημαντικές αρχαιότητας. Το υπουργείο Υποδομών και Δημοσίων Έργων συνεργάζεται πάντα με το Υπουργείο Πολιτισμού. Οι τεχνικές εργασίες αποτέλεσαν και τεράστιες αρχαιολογικές ανασκαφές σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Τα ευρήματα αποτελούν σημείο αναφοράς για την ανάδειξη και διάδοση των αρχαιοτήτων», τόνισε.
Στη Βενιζέλου είχαμε τον μεγαλύτερο τεχνικό χώρο, όπως είπε ο υπουργός, ενώ υπογράμμισε ότι «Στη Θεσσαλονίκη έχουμε και μετρό και αρχαία».
Στη συνέχεια αναφέρθηκε και σε άλλα τεχνικά έργα όπως στην Αθήνα, στο Καστέλι Ηρακλείου, στους μεγάλους αυτοκινητόδρομους κ.α. «Είναι γεγονός ότι ο εντοπισμός των αρχαίων μπορεί να ανατρέψει τα χρονοδιαγράμματα και τον προϋπολογισμό, αποτελούν όμως αναπόσπαστο κεφάλαιο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, που πρέπει να αναδείξουμε», επεσήμανε ενώ διαβεβαίωσε ότι το υπουργείο θα συνεχίσει τη συνεργασία του με το ΥΠΠΟ ώστε «να μεταφέρουμε αυτή τη φαινομενικά αντίθετη συνύπαρξη στη σφαίρα του πραγματικού».
Νίκος Ταχιάος: «Σε αυτό το εγχείρημα δεν υπάρχουν ούτε νικητές ούτε ηττημένοι»
Μπορεί ένα μεγάλο τεχνικό έργο να σχεδιαστεί σε ένα περιβάλλον που εξ ορισμού είναι γεμάτο αρχαιότητες;
Σε αυτό το ερώτημα εκλήθη να απαντήσει ο υφυπουργός Υποδομών Νίκος Ταχιάος. Ο ίδιος έπρεπε να αντιμετωπίσει, ως γνωστόν, το πρόβλημα της διαχείρισης μεγάλων τεχνικών έργων σε ένα περιβάλλον αρχαιοτήτων ως πρόεδρος της «Αττικό Μετρό» αφενός και αφετέρου ως υφυπουργός. «Αυτή η οπτική μου διέφερε ίσως και συγκρούστηκε με τους εμπνευστές του συνεδρίου», τόνισε.
Αναφερόμενος στο ιστορικό δημιουργίας του μετρό Θεσσαλονίκης είπε: «Ήταν αυτονόητο ότι οποιαδήποτε εκσκαφή στο κέντρο της Θεσσαλονίκης θα φέρει στην επιφάνεια αρχαιότητες. Οι απαντήσεις διίστανται μέχρι και σήμερα. Το καμπανάκι χτύπησε αλλά θεώρησα ότι η ευθύνη του σχεδιασμού είναι περίπλοκη και η απάντηση είναι δύσκολη. Το μετρό Θεσσαλονίκης έδειξε ότι η απάντηση που θέτει ένας τεχνικός δεν είναι ποτέ ‘τελεσίδικη’», ανέφερε.
Στην περίοδο σχεδιασμού του μετρό έπρεπε να υπηρετούνται οι βασικές λειτουργίες της πόλης, δηλαδή η αγορά. Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη που απλώνεται γραμμικά στη θάλασσα. Μια γραμμή μετρό ήταν νομοτελειακό ότι θα περνούσε από το κέντρο της πόλης, που θα αποκάλυπτε αρχαιότητες. Η αρχική σύλληψη της κατασκευής του μετρό ήταν αφελής. Και θα οδηγούσε σε μεγαλύτερα αδιέξοδα από αυτά που κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε. Δεν θα μείνω σε εκείνη την περίοδο, είναι πολύ παλιά», είπε ο υφυπουργός.
Κατά τη δική του άποψη δεν είναι ανάγκη να ανακυκλώνουμε διαρκώς μια διαμάχη που υπήρξε στην πόλη. «Το μετρό πρέπει να έχει έναν ζωτικό χώρο, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη βασική του γραμμή ώστε να εξυπηρετεί μια ικανή έκταση λειτουργιών, να βρίσκει επιβάτες και ήταν και αυτό ένα από τα ζητήματα που υπαγόρευαν τη χάραξή του. Η διέλευσή του από τον άξονα της Εγνατίας αποτελεί μια πολύ μεγάλη πολεοδομική παρέμβαση και επαναφέρει την αγορά στο σύνολο της βασικής της έκτασης».
Η ανεύρεση αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου επέβαλε μια κάποια λύση το συντομότερο δυνατό.
«Σε ό,τι αφορά το υπουργείο μας η αρχική διαχείριση ήταν ατυχής. Το διακύβευμα ‘ ή μετρό ή αρχαία’ πυροδότησε μια συζήτησε που έπρεπε να αποφευχθεί. Έπρεπε να αποτελεί αυτονόητο στόχο ότι η συνύπαρξη έπρεπε να επιτευχθεί. Υπήρξαν πολλά πισωγυρίσματα. Το πιο σημαντικό ήταν αυτό του 2015 όταν ετέθη το ζήτημα της παράλειψης του σταθμού της Βενιζέλου. Αν είχε συμβεί αυτό, πολύ δύσκολα θα υπήρχε ένας επισκέψιμος χώρος και το μετρό θα ήταν ένα έργο με πολλά προβλήματα. Οι διατεθέντες χώροι βάρυναν τους προϋπολογισμούς του υπουργείου αποκλειστικά ελέω μετρό. Η συζήτηση που ακολούθησε δεν πολιτικοποιήθηκε απλώς αλλά προσέλαβε τον πιο δημοφιλή χαρακτήρα εξελίχθηκε σε μια διαμάχη που είχε τα χαρακτηριστικά πολέμου ταυτοτήτων Εμείς και εσείς. Λάθος!
Σήμερα η προσωπική μου άποψη είναι ότι πρέπει να κινούμε τις σκέψεις μας ότι πατάμε στα ίδια χώματα, στις ίδιες πέτρες και βρισκόμαστε στο ίδιο καράβι. Δεν υπάρχουν καλοί και κακοί, αλλά πρόσωπα με άποψη και ευθύνες. Απαιτείται συναίνεση. Σε αυτό το εγχείρημα δεν υπάρχουν ούτε νικητές ούτε ηττημένοι». Ανάμεσα στα πρόσωπα του συνεδρίου υπήρχαν πολλοί που είχαν διαφορετική άποψη με εκείνον. «Σέβομαι την άποψή τους αλλά και το γεγονός ότι έδωσαν αγώνα, τον επαγγελματισμό και την αφοσίωση των Ελλήνων αρχαιολόγων. Η κ. Μενδώνη σκέφτεται πρώτα ως αρχαιολόγος και μετά ως υπουργός αλλά σέβομαι το γεγονός ότι μέσα από αυτό κατορθώνει να επιτυγχάνει τον σκοπό της.
Το υπουργείο έχει πάρει και τα μηνύματα και τα μαθήματά του και έτσι δεν θα επαναληφθούν λάθη του παρελθόντος. Η επιτυχία της Θεσσαλονίκης είναι ο μπούσουλας. Έχουμε ένα αποτέλεσμα για να είμαστε υπερήφανοι. Πάνω από 200 εκ. ευρώ έχουν επενδυθεί για την ανάδειξη των αρχαίων. Το έργο ανήκει στην πόλη. Νιώθουμε ότι κάνουμε το καθήκον μας. Παραδώσαμε στους Θεσσαλονικείς και μετρό και αρχαία και αρχαία και μετρό», ήταν τα βασικότερα από τα λόγια του υφυπουργού.
Οι δυσκολίες και η σκληρή δουλειά που απαιτήθηκε
Ο διευθύνων σύμβουλος της «Ελληνικό Μετρό Α.Ε.» Νίκος Κουρέτας αναφέρθηκε στη διαχείριση μεγάλων τεχνικών έργων σε αρχαιολογικούς χώρους, αντιστρέφοντας, όπως και ο Νίκος Ταχιάος, τον τίτλο του συνεδρίου. Πρόσθεσε πως η «Ελληνικό μετρό» έχει αντιμετωπίσει με επιτυχία τη διαχείριση στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Έδωσε παραδείγματα από σταθμούς όπως Μοναστηράκι, Ακρόπολη, Συντάγματο, Πειραιά, αλλά και στην Πανεπιστημιούπολη. «Όλα αυτά έρχονται στο φως γιατί το μετρό είναι ένα εκτεταμένο υπόγειο έργο που εκτελείται εντός του αστικού ιστού σε μεγάλο βάθος, άρα εντοπίζει αρχαιότητες και συμβάλλει στον πολιτισμό και στη γνώση».
Ο σταθμός Βενιζέλου ήταν σταματημένος από το 2015. «Σχεδιάσαμε τον σταθμό χωρίς η λύση να ξεφεύγει από τα όρια του θεσμικού περιγράμματος».
Δίνοντας ένα σύντομο ιστορικό μίλησε για τις δυσκολίες και τη σκληρή δουλειά που απαιτήθηκε, θυμούμενος την ημέρα που οι κατασκευαστές μπήκαν στο ΚΑΣ και έμειναν εκεί ένα περίπου 24ωρο φτάνοντας στο 2020 που εγκρίθηκε η μελέτη απόσπασης και επανατοποθέτησης. «Τότε ξεκίνησαν δύο πορείες: η απόσπαση και η μεταφορά των αρχαιοτήτων στο Καλοχώρι και η δεύτερη η πορεία στη δικαιοσύνη τον Αύγουστο του 2022. Ολοκληρώσαμε την προσωρινή απόσπαση και ξεκινήσαμε τις εργασίες. Έγιναν πολλά περισσότερα από αυτά που βλέπετε στον μετρό. Κλείσαμε τα αυτιά μας και ανοίξαμε τα μάτια μας στις μελέτες».
Ένα από τα πλέον δύσκολα και απαιτητικά έργα στην ελληνική τεχνική ιστορία, που λειτούργησε ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα για το τι πρέπει και τι δεν πρέπει να γίνεται ήταν το μετρό Θεσσαλονίκης κατά τον διευθυντή του Άκτορα Αναστάσιο Αρανίτη που έστειλε μήνυμα μέσω του εκπροσώπου του κ. Καλαϊτζή. «Όταν κράτος και επιστήμη συνεργάζονται σε υγιή βάση, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι εξαιρετικά. Επενδύσαμε σε ειδικούς και ανθρώπινους πόρους και επιταχύναμε εργασίες προκειμένου να ολοκληρωθεί το έργο. Είναι τεράστια η ικανοποίησή μας όταν βλέπουμε ότι το έργο έχει μεταβάλει προς το καλύτερο την καθημερινότητα της πόλης. Χρειάστηκε δύσκολες αποφάσεις για να πραγματοποιηθεί αυτό το αποτέλεσμα που μιλά από μόνο του. Από τον σταθμό της Βενιζέλου αποσπάστηκαν 325 αρχαιότητες και επανατοποθετήθηκαν 280».
Ο ίδιος τόνισε ότι αξιοποιήθηκαν πολλές τεχνολογίες στις οποίες αναφέρθηκε ξεχωριστά όπως αναλύσεις από το ειδικό εργαστήριο του ΑΠΘ, μελέτη απόσπασης και επανατοποθέτησης, προβλέψεις για τον τρόπο εισόδου εξόδου για την απόσπαση και την επανατοποθέτηση κ.α. «Χρειαζόταν βαθιά τεχνική γνώση εφευρετικότητα και άριστος συντονισμό», κατέληξε.
Χαιρετισμό στο συνέδριο απηύθυναν ακόμη ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος, ο αντιπεριφερειάρχης τεχνικών έργων Πάρις Μπίλλιας και ο Γενικός Γραμματέας Πολιτισμού Γιώργος Διδασκάλου.
