Σαν σήμερα «σίγησαν» δύο φωνές-σύμβολα του ελληνικού πενταγράμμου
17 Απριλίου του 2011 και του 2012 η Ελλάδα βυθίστηκε στο πένθος
Στις 16 Σεπτεμβρίου του 1977, η Μαρία Κάλλας πέθανε από έμφραγμα του μυοκαρδίου, μέσα στο διαμέρισμά της στο Παρίσι, σε ηλικία 53 ετών. Η κηδεία της έγινε στον ελληνορθόδοξο ναό του Αγίου Στεφάνου, στο Παρίσι και σύμφωνα με επιθυμία της ίδιας, αποτεφρώθηκε και οι στάχτες της σκορπίστηκαν στο Αιγαίο πέλαγος.
Μετά από 48 χρόνια, η Μαρία Κάλλας «επιστρέφει» στην πόλη του φωτός μέσα από την τέχνη του διεθνούς φήμης Έλληνα γλύπτη Νίκου Φλώρου.
Το γλυπτό του, ύψους 2,5 μέτρων και βάρους μισού τόνου, απεικονίζει την κορυφαία Ελληνίδα υψίφωνο σαν μία σύγχρονη Καρυάτιδα, τυλιγμένη με την ελληνική σημαία, κρατώντας με το χέρι της καρδιάς της το μορφοποιημένο ηχόγραμμα από την άρια Casta Diva, ως προσφορά…
Το έργο έκανε την πρώτη του εμφάνιση στη Βενετία και στη συνέχεια παρουσιάστηκε στη Ρώμη, μέσα στον αρχαιολογικό χώρο δίπλα στον Λόφο Παλατίνο.
Μετά τη θριαμβευτική του παρουσίαση στην Ιταλία, το γλυπτό μεταφέρθηκε στο Παρίσι, όπου εκτίθεται στο κεντρικό κτίριο της UNESCO, ως φόρος τιμής στη διαχρονική φωνή της Μαρίας Κάλλας και τη δύναμη της ελληνικής τέχνης.
Έτσι η μοναδική λάμψη, της απόλυτης ντίβας της όπερας, επέστρεψε στο Παρίσι μέσα από το επιβλητικό ατσάλινο γλυπτό του Νίκου Φλώρου.
Όπως είναι γνωστό ο κ. Φλώρος, έχει αφήσει το στίγμα του στη σύγχρονη τέχνη, συνδυάζοντας καινοτόμες τεχνικές με τη διαχρονική ελληνική πολιτιστική κληρονομιά. Με σπουδές στην École des Beaux-Arts στο Παρίσι και πολυετή παρουσία στη Νέα Υόρκη, ανέπτυξε μία μοναδική τεχνοτροπία μετατρέποντας μεταλλικά υλικά σε γλυπτά υψηλής αισθητικής και ιστορικής σημασίας.
Έργα του έχουν παρουσιαστεί σε μερικά από τα σημαντικότερα μουσεία και ιδρύματα του κόσμου, όπως η Ρωσική Ακαδημία Καλών Τεχνών, τα ανάκτορα Χόφμπουργκ στη Βιέννη, το Κρατικό Μουσείο El Greco στο Τολέδο της Ισπανίας και στο Παρίσι. Είναι επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών της Λισαβόνας και του έχει απονεμηθεί ο τίτλος του Ακαδημαϊκού στην Πορτογαλία. Το 2023, η Πρεσβεία των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων τον τίμησε για τη συνεισφορά του στην τέχνη, ενώ η οικογένεια των Αψβούργων του απένειμε το Παράσημο των Γραμμάτων και Τεχνών της Μαρίας Θηρεσίας της Αυστρίας, αναγνωρίζοντας τη συμβολή του στις παγκόσμιες τέχνες. Το εντυπωσιακό είναι ότι έχει κατασκευάσει επιβλητικές γλυπτές ενδυμασίες καθώς επίσης ανάγλυφα πορτρέτα ηρώων του 1821 και μία ξεφτισμένη αιματοβαμμένη ελληνική σημαία, όλα από αλουμινένια κουτάκια αναψυκτικών και μπίρας…
Η επέτειος των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον καλλιτέχνη που εδώ και δύο δεκαετίες μετατρέπει τα αλουμινένια κουτάκια σε ίνες, με τις οποίες μετά «πλέκει» τα υπερμεγέθη μεταλλικά έργα του.
Πρόκειται για μία τεχνική την οποία έχει κατοχυρώσει ως πατέντα: Μετατρέπει το αλουμίνιο σε μεταλλικό ύφασμα και με αυτό τον τρόπο μετατρέπει σε τέχνη παρηκμασμένα υλικά της υπερκατανάλωσης.
Το 2021, ο Νίκος Φλώρος παρουσίασε στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας μία μοναδική έκθεση για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, παρουσία της Προέδρου της Αυστραλιανής Δημοκρατίας και προσωπικοτήτων της ελληνικής ομογένειας. Η έκθεση περιλάμβανε γλυπτά εμπνευσμένα από ήρωες όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, αποδίδοντας τη δύναμη και το πάθος των αγωνιστών μέσα από τη μεταλλική υφή των έργων του.
Τα έργα αυτά τα δώρισε στην εθνική πινακοθήκη αλλά η διεύθυνση της εθνικής πινακοθήκης αρνήθηκε τη δωρεά. Όπως τονίζει στη «Μακεδονία της Κυριακής» ο κ. Φλώρος δεν είχε καμία απαίτηση να εκτεθεί τα έργα άμεσα, ούτε να του δοθεί κάποια ειδική θέση αλλά ήθελε απλώς να συμβάλει να εμπλουτίσει μία συλλογή που ανήκει σε όλους μας. «Δεν έχει σημασία αν το έργο μου βρισκόταν σε μία αποθήκη για χρόνια» δήλωσε χαρακτηριστικά ο ίδιος και πρόσθεσε: «Κάποια στιγμή, μία άλλη διοίκηση, σε μία άλλη εποχή ίσως να έβλεπε την αξία του και να το ανέσυρε. Όμως, η απάντηση ήταν αρνητική…».
Αρχικά πείτε μας λίγα λόγια από το βιογραφικό σας για να σας γνωρίσουν οι αναγνώστες μας. Πού γεννηθήκατε, τι σπουδάσατε;
Γεννήθηκα στην Ελλάδα, Αρκαδία έναν τόπο όπου η τέχνη δεν είναι απλώς δημιουργία, αλλά τρόπος ύπαρξης. Σπούδασα σε ακαδημίες και εργαστήρια όπου η ύλη μεταμορφώνεται σε ιδέα, και η ιδέα σε αιωνιότητα. Η εκπαίδευσή μου δεν περιορίστηκε στα πανεπιστημιακά έδρανα, αλλά εκτυλίχθηκε μέσα από τη διαρκή αλληλεπίδραση με την ιστορία, την παράδοση και το σύγχρονο γίγνεσθαι της τέχνης.
Πώς ασχοληθήκατε με τη γλυπτική;
Η γλυπτική δεν είναι κάτι που επέλεξα. Με επέλεξε εκείνη. Από μικρός ένιωθα ότι τα χέρια μου έπρεπε να δώσουν σχήμα στις αφηρημένες έννοιες, να αποδώσουν την ουσία της ύπαρξης μέσα από την ύλη. Η γλυπτική είναι μία διαρκής αναζήτηση της αλήθειας που κρύβεται πίσω από τις μορφές.
Πώς σκεφθήκατε να δημιουργήσετε έργα με πρώτη ύλη αλουμινένια κουτάκια αναψυκτικών;
Ο σύγχρονος κόσμος βρίθει από άχρηστα υλικά, απομεινάρια μίας καταναλωτικής κουλτούρας που αφήνει πίσω της θραύσματα. Επέλεξα το αλουμίνιο ως πρώτη ύλη όχι μόνο για την αντοχή και την πλαστικότητά του, αλλά ως ένα σχόλιο πάνω στην επαναχρησιμοποίηση, στην αναγέννηση της ύλης, στην αέναη μεταμόρφωση του εφήμερου σε διαχρονικό.
Πότε παρουσιάσατε για πρώτη φορά γλυπτά με πρώτη ύλη αλουμινένια κουτάκια;
Στη Νέα Υόρκη, όλα εκεί ξεκίνησαν! Όταν το έργο βρήκε τη φωνή του. Η πρώτη παρουσίαση δεν ήταν μία απλή έκθεση, αλλά μια στιγμή αποκάλυψης, όπου η ιδέα απέκτησε υλική υπόσταση και επικοινώνησε με τον κόσμο. Ένα έργο τέχνης δεν γεννιέται απλά τη στιγμή που ολοκληρώνεται, αλλά όταν συνομιλεί με τον θεατή.
Πώς σχολίασε το κοινό τα έργα σας;
Με αμφισβήτηση, με θαυμασμό, με έκπληξη… Η τέχνη που δεν προκαλεί αντίδραση είναι νεκρή. Ένα έργο πρέπει να γεννά συναισθήματα, να πυροδοτεί σκέψεις, να δημιουργεί μία εσωτερική αναταραχή. Το κοινό είναι πάντοτε ο καθρέφτης της τέχνης.
Μέχρι τώρα σε ποιες εκθέσεις έχετε παρουσιάσει τη δουλειά σας;
Σε πολλές, και όμως καμία δεν ήταν ποτέ αρκετή. Η τέχνη δεν είναι στατική. Από τη Νέα Υόρκη στη Μόσχα, από τη Ρώμη στο Παρίσι, Ντουμπάι, Άμπου Ντάμπι, Λισαβόνα και πολλές άλλες πόλεις. Κάθε έκθεση ήταν μία νέα αφήγηση, μία διαφορετική εκδοχή της ίδιας αλήθειας.
Τι κριτικές είχατε από κριτικούς έργων τέχνης στο εξωτερικό;
Οι κριτικοί τέχνης είναι οι ιστορικοί του παρόντος, καταγράφουν, σχολιάζουν, ερμηνεύουν. Αλλά η τέχνη δεν ανήκει στους κριτικούς. Ανήκει στο βλέμμα που τη συλλαμβάνει, στα χέρια που τη δημιουργούν, στην ψυχή που τη νιώθει. Έτσι δεν διαβάζω και δεν δίνω σημασία τι λένε. Με ενδιαφέρουν οι δημιουργοί της τέχνες, όχι οι κουτσομπόλες της τέχνης… Στο τέλος κάνεις δεν θυμάται τι έλεγαν αλλά ποιος δημιούργησε και άφησε μία παρακαταθήκη στην ιστορία της τέχνης!
Η τεχνική που εμπνευσθήκατε και κατοχυρώσατε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτή τη στιγμή από άλλους καλλιτέχνες;
Η καινοτομία στην τέχνη είναι μία στιγμή μοναδική, αλλά ποτέ δεν ανήκει αποκλειστικά σε έναν δημιουργό. Αν κάτι έχει αξία, αντέχει στον χρόνο, εμπνέει και διαδίδεται. Οι καλλιτέχνες είναι αγωγοί της δημιουργίας, όχι οι απόλυτοι ιδιοκτήτες της.
Αληθεύει ότι προσπαθήσατε να προσφέρετε δωρεάν έργα σας στην Εθνική Πινακοθήκη από την έκθεση «Ήρωες από Μέταλλο-1821» αλλά εισπράξατε αρνητική απάντηση από τη διεύθυνση;
Αληθεύει, και αυτό είναι κάτι που με προβληματίζει βαθιά, όχι σε προσωπικό επίπεδο, αλλά σε θεσμικό. Η προσφορά ενός έργου δεν είναι απλώς μία δωρεά -είναι μία πράξη εμπιστοσύνης σε έναν φορέα που υποτίθεται πως υπάρχει για να συλλέγει, να διαφυλάττει και να αναδεικνύει την τέχνη που μιλάει για την ιστορία μας και την ταυτότητά μας.
Δεν είχα καμία απαίτηση να εκτεθεί το έργο άμεσα, ούτε να του δοθεί κάποια ειδική θέση. Ήθελα απλώς να συμβάλω, να εμπλουτίσω μία συλλογή που ανήκει σε όλους μας. Δεν έχει σημασία αν το έργο μου βρισκόταν σε μία αποθήκη για χρόνια. Κάποια στιγμή, μία άλλη διοίκηση, σε μία άλλη εποχή ίσως να έβλεπε την αξία του και να το ανέσυρε. Όμως, η απάντηση ήταν αρνητική και αυτό λέει πολλά για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πολιτιστική μας κληρονομιά.
Το ζήτημα εδώ δεν είναι η δική μου δουλειά, αλλά η νοοτροπία μας απέναντι στη σύγχρονη τέχνη. Πώς περιμένουμε να δημιουργηθεί μία δυναμική εθνική συλλογή, όταν οι θεσμοί αρνούνται ακόμη και δωρεές; Όταν η παράδοση και η νεωτερικότητα αντιμετωπίζονται σαν δύο αντίπαλα στρατόπεδα, αντί για δύο διαδοχικά κεφάλαια της ίδιας ιστορίας; Δεν έχω απάντηση σε αυτό. Αλλά ελπίζω πως οι επόμενες γενιές θα είναι πιο ανοιχτές, πιο πρόθυμες να στηρίξουν την τέχνη χωρίς προκαταλήψεις και χωρίς τον φόβο του νέου.
Τελικά υπάρχουν όρια και κανόνες δεοντολογίας στην τέχνη;
Φυσικά και υπάρχουν όρια και κανόνες δεοντολογίας στην τέχνη -τουλάχιστον στα χαρτιά. Στην πράξη, η ιστορία της τέχνης είναι γεμάτη από καλλιτέχνες που ξεπέρασαν αυτά τα όρια, είτε για να επαναπροσδιορίσουν την αισθητική, είτε για να προκαλέσουν, είτε επειδή δεν τους ενδιέφερε να συμμορφωθούν. Από τον Καραβάτζο που ζωγράφιζε τους αγίους του με τις βρώμικες πατούσες των ζητιάνων, μέχρι τον Ντισάν που τοποθέτησε ένα ουρητήριο σε βάθρο, η τέχνη έχει αποδείξει ότι η παράβαση των κανόνων είναι πολλές φορές ο μόνος δρόμος προς την καινοτομία.
Ωστόσο, υπάρχει μία κόκκινη γραμμή: η προσβολή των ιερών συμβόλων ενός έθνους δεν μπορεί να γίνεται με το πρόσχημα της καλλιτεχνικής ελευθερίας. Αυτά τα σύμβολα -είτε θρησκευτικά, είτε εθνικά, είτε ιστορικά- δεν είναι απλά αντικείμενα προς αποδόμηση. Φέρουν μνήμη, αξίες και μία συλλογική ταυτότητα που υπερβαίνει την ατομική έκφραση. Όταν η τέχνη τα αγγίζει, πρέπει να το κάνει με συνείδηση και ευθύνη, όχι με αυτοσκοπό την πρόκληση.
Η πρόκληση από μόνη της δεν είναι τέχνη -είναι απλώς ένας θόρυβος που γρήγορα ξεχνιέται. Η αληθινή τέχνη, αντίθετα, είναι αυτή που αφυπνίζει, ανοίγει διάλογο και, ναι, μπορεί να αμφισβητεί τα όρια, αλλά όχι να ισοπεδώνει τα θεμέλια πάνω στα οποία στέκεται ένας λαός. Διότι η τέχνη που καταστρέφει χωρίς να δημιουργεί, δεν είναι παρά μία χειρονομία κενή περιεχομένου, προορισμένη να χαθεί στη λήθη.
Εσείς πώς είδατε τα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη;
Δεν γνωρίζω την καλλιτέχνικη του διαδρομή και δεν μπορώ να έχω άποψη. Αλλά δεν είναι διαγωνισμός. Η κάθε δημιουργία έχει το δικό της στίγμα, τη δική της φωνή. Δεν κρίνω, δεν συγκρίνω. Παρατηρώ…
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Η τέχνη δεν κάνει σχέδια, γιατί είναι η ίδια το μέλλον. Όπου υπάρχει ανάγκη έκφρασης, εκεί θα βρίσκεται και το επόμενο έργο. Το μόνο που μπορώ να σας πω είναι ότι ετοιμάζω μία καινούρια σειρά γλυπτών που έχουν σχέση με την ηχώ. Δηλαδή μορφοποίημενο σε γλυπτό τα κύματα των ήχων…
Αυτό που θέλω να πω και να το τονίσω είναι μία πρόταση: Ας επενδύσουμε στη σύγχρονη τέχνη και τον πολιτισμό της Ελλάδας γιατί είναι ουσιαστικά το μόνο που έχουμε ως χώρα. Να χτίσουμε μία πολιτιστική βιομηχανία και να εξάγουμε σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό.
Γιατί επιλέξατε ατσάλι για το έργο της Μαρίας Κάλλας;
Για το έργο της Μαρίας Κάλλας χρησιμοποίησα ως υλικό το καθαρό ατσάλι γιατί ήθελα να έχει διαχρονικότητα και να είναι αναλλοίωτο στον χρόνο. Το ατσάλι ως υλικό δεν οξειδώνεται, δεν είναι όπως ο μπρούντζος ή άλλα υλικά που με το πέρασμα του χρόνου οξειδώνονται. Προσωπικά πιστεύω ότι η Κάλλας ήταν μία ατσάλινη προσωπικότητα, με ατσάλινη θέληση και πειθαρχία χάρη στην οποία έφτασε στην κορυφή της τέχνης της. Είχε μία φοβερή παιδεία, που τη χρωστούσε στη μητέρα της που παρά τη σύγκρουση μαζί της, την έβαλε σε έναν εκπαιδευτικό δρόμο, ο οποίος της έδωσε τα εφόδια και ανέβηκε τόσο ψηλά.
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 06.04.2025
