Δήμοι: Ο νέος Κώδικας φέρνει αλλαγές και στο προφίλ του υποψηφίου

Σε τροχιά εκκίνησης μπήκε πλέον η κατάρτιση του νέου Ενιαίου Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ο οποίος έρχεται να αλλάξει το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την αυτοδιοίκηση, οριοθετώντας κανόνες για τους δήμους και τις Περιφέρειες, δεκαπέντε χρόνια μετά τη μεταρρύθμιση του Καλλικράτη το 2010.

Στην ουσία πρόκειται να αλλάξουν πολλά στον χώρο της αυτοδιοίκησης, καθώς πρόκειται να τεθεί σε εφαρμογή επιχειρησιακό σχέδιο, μέσα από το οποίο θα ενημερώνονται σχετικά με την κείμενη νομοθεσία τόσο οι αιρετοί όσο και οι υπάλληλοι της αυτοδιοίκησης.

Ειδικότερα, ο νέος Κώδικας φέρνει κομβικές αλλαγές για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, όπως για το σύστημα εκλογής των δημοτικών και Περιφερειακών Αρχών, για τα ζητήματα διακυβέρνησης, εποπτείας, οικονομικής διαχείρισης, καταστατικής θέσης των αιρετών που θα αφορούν το νέο προφίλ των δημάρχων και Περιφερειαρχών, των δημοτικών και Περιφερειακών συμβούλων και βέβαια το μείζον ζήτημα των αρμοδιοτήτων.

Η σύνταξη και κατάρτισή του δεν είναι μία εύκολη διαδικασία και εκτός από την ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών, υπό τον υπουργό Θεόδωρο Λιβάνιο, συμμετέχουν αιρετοί από την ΚΕΔΕ και την ΕΝΠΕ ως μέλη μίας μεγάλης επιτροπής που έχει ως αντικείμενο την κωδικοποίηση, επικαιροποίηση και αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου που διέπει την Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα.

Στην ίδια επιτροπή που συστάθηκε από το υπουργείο Εσωτερικών συμμετέχουν, επίσης, δικαστικές Αρχές, πανεπιστημιακές και στελέχη των ΟΤΑ και του ΥΠΕΣ.

Τους πρώτους άξονες του Κώδικα παρουσίασε ο κ. Λιβάνιος τον περασμένο Νοέμβριο στο συνέδριο της ΚΕΔΕ στη Ρόδο, ωστόσο από τότε… κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι, αφού, όπως είπε στη «ΜτΚ» ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ, Λάζαρος Κυρίζογλου, έχουν γίνει ήδη αρκετές συνεδριάσεις της αρμόδιας επιτροπής, ενώ η ΚΕΔΕ έχει συστήσει και δικές της υποεπιτροπές διαπαραταξιακές. «Τελευταία συνεδρίαση έγινε στο υπουργείο την περασμένη Πέμπτη για τον Κώδικα, ενώ εμείς ως ΚΕΔΕ έχουμε επεξεργαστεί ζητήματα που εμπίπτουν σε 60 άρθρα και ετοιμαζόμαστε να στείλουμε τις προτάσεις μας», σημείωσε ο κ. Κυρίζογλου.

Στο «μικροσκόπιο» της ΚΕΔΕ και της ΕΝΠΕ

Σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΚΕΔΕ ο διάλογος, όπως, άλλωστε, είχε προαναγγείλει και ο υπουργός Εσωτερικών, θα είναι εξαντλητικός από όλες τις πλευρές, έως ότου ετοιμαστεί ο Κώδικας, για να εισαχθεί προς ψήφιση από τη Βουλή τον ερχόμενο Μάιο.

«Η αυτοδιοίκηση προσέρχεται σε αυτόν τον διάλογο με πνεύμα συνεργασίας, προκειμένου να καταρτιστεί και να ψηφιστεί εντός του έτους ο νέος Ενιαίος Κώδικας για την αυτοδιοίκηση, που είναι αίτημά της εδώ και πολλά χρόνια, και θα κατοχυρώνει μία σειρά από ζητήματα μείζονος σημασίας», υπογράμμισε ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ.

Μεταξύ αυτών, όπως είπε, είναι: Η καταστατική θέση των αιρετών, η λειτουργισιμότητα και αποτελεσματικότητα των δήμων, η διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια των δήμων.

«Είναι γεγονός ότι έχουμε με το υπουργείο συμφωνία σε πολλά σημεία, υπάρχουν όμως και σημεία στα οποία διαφωνούμε και διατυπώνουμε τις ενστάσεις μας», σχολίασε ο κ. Κυρίζογλου.

Γνωστοποίησε, πάντως, ότι ο διάλογος βρίσκεται σε εξέλιξη και μετά την παράταση που πήρε θα ολοκληρωθεί στα τέλη Απριλίου.

Την ίδια ώρα τα δύο συλλογικά όργανα της αυτοδιοίκησης η ΚΕΔΕ και η ΕΝΠΕ έχουν ήδη κλειδώσει την κοινή συνεδρίασή τους για τις 28 Απριλίου 2025, όπου θα γίνει εκτενής συζήτηση και διαμόρφωση των τελικών θέσεων επί του νέου Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης, λίγο πριν από την ψήφισή του.

«Αγκάθι» ο εκλογικός νόμος

Μία από τις σημαντικότερες προτεινόμενες αλλαγές από το ΥΠΕΣ στο πλαίσιο σύνταξης του Κώδικα αφορά την εκλογική διαδικασία για τις αυτοδιοικητικές Αρχές. Είναι η «βόμβα» που έριξε ο Θ. Λιβάνιος στο συνέδριο, αιφνιδιάζοντας τους αιρετούς, έχοντας μόλις έναν χρόνο στο τιμόνι των δήμων και των Περιφερειών.

Ο νέος εκλογικό νόμος που προτείνεται, αποτελεί «αγκάθι» για τους αιρετούς, αφού προτείνεται η εκλογή δημοτικών και Περιφερειακών Αρχών να πραγματοποιείται σε έναν μόνο γύρο, με δυνατότητα επιλογής δεύτερου συνδυασμού στο ίδιο ψηφοδέλτιο. Σε περίπτωση που κανένας συνδυασμός δεν συγκεντρώσει το 50%+1 ψήφο στην πρώτη επιλογή, οι δύο πρώτοι σε ψήφους συνδυασμοί θα προκρίνονται στη δεύτερη φάση καταμέτρησης, όπου θα προσμετρούνται οι δεύτερες ψήφοι των αποκλεισμένων συνδυασμών.

Μερικές ακόμη κομβικές αλλαγές αφορούν την εισαγωγή της ηλεκτρονικής ψήφου, τη δυνατότητα κήρυξης πρόωρων εκλογών και τον ορισμό υποψήφιων συμβούλων χωρίς σταυρό προτίμησης, κατά τα πρότυπα των ψηφοδελτίων Επικρατείας.

«Το σίγουρο είναι ότι οι αλλαγές που είμαστε έτοιμοι να εισάγουμε δεν πρόκειται να είναι μία μεταρρύθμιση που θα μείνει στα χαρτιά αλλά ένα πραγματικό εργαλείο για τις αυτοδιοικητικές Αρχές, ώστε να σταθούν πιο στέρεα στα πόδια τους, να θεραπεύσουν δυσλειτουργίες και προβλήματα και να ωριμάσουν, προς όφελος όλων των πολιτών», είχε δηλώσει ο υπουργός Εσωτερικών, κ. Λιβάνιος.

«Ο στόχος», είχε πει ο υπουργός, «είναι απλός να ενισχύσουμε, να ισχυροποιήσουμε την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια αυτοδιοίκηση και να κλείσουμε και σε αυτό το κομμάτι ένα χάσμα που έχουμε με αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, όπου η Περιφερειακή και Τοπική αυτοδιοίκηση έχουν πολύ περισσότερες αρμοδιότητες και επομένως και πολύ περισσότερους πόρους».

Ζητούμενο το προφίλ του αιρετού

Παρότι η ΚΕΔΕ δεν θίγει ακόμη το θέμα του εκλογικού νόμου, αυτοδιοικητικά στελέχη, μιλώντας στη «ΜτΚ» ανέφεραν ότι ασφαλώς και θα τεθεί στο πλαίσιο σύνταξης του Κώδικα, ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι το μείζον σήμερα για την αυτοδιοίκηση είναι τα οικονομικά των ΟΤΑ. «Αυτή η σημαία δεν μπορεί να υποσταλεί σε καμία περίπτωση», σχολίασαν και πρόσθεσαν ότι ανάλογης αξίας ζήτημα που σχετίζεται με τον εκλογικό νόμο είναι και η καταστατική θέση των αιρετών.

«Είναι σημαντικό το προφίλ του αιρετού, δημάρχου, Περιφερειάρχη, δημοτικών και Περιφερειακών συμβούλων. Στις τελευταίες εκλογές σημειώθηκαν ουκ ολίγα ευτράπελα, καθώς για το κλείσιμο του ψηφοδελτίου απαιτούνταν έως και 300 άτομα. Οπότε ο επικεφαλής ενέτασσε σε αυτό άτομα από όλο το φάσμα της κοινωνίας, ακόμη και υπαλλήλους του δημοσίου που ο μόνος τους στόχος ήταν να πάρουν μία… καλή μετάθεση. Όλο αυτό όμως αποδείχθηκε ένας ‘μηχανισμός’ υποβοήθησης υποψηφίων προς όφελός τους και όχι προς όφελος του δήμου», σημείωσαν έμπειρα αυτοδιοικητικά στελέχη.

Την ίδια στιγμή πρέπει, όπως είπαν, να μπουν προαπαιτούμενα και για τον δήμαρχο. «Να μπουν σαφή όρια στην επαγγελματική και πολιτική του σχέση. Π.χ. μπορεί ένας δήμαρχος να ασκεί τα καθήκοντά του ως γιατρός ή ως δικηγόρος; Και τι θα γίνει με το ασφαλιστικό καθεστώς, αφού πολλοί εγκαταλείπουν τη δουλειά τους για τον δήμο και μετά μένουν ξεκρέμαστοι από πλευράς ασφαλιστικής κάλυψης. Ως εκ τούτου είναι εξαιρετικά σημαντικό να καθοριστεί το νέο προφίλ του αιρετού στο πλαίσιο του Κώδικα», τόνισαν.

Άρα, όπως είπαν στελέχη της αυτοδιοίκησης, «με τον νέο Κώδικα έχουμε την ευκαιρία και για τους δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης ταυτόχρονα, να ανοίξουμε όλα τα θέματα, από το ποιες είναι οι Περιφέρειες και ποιοι είναι οι δήμοι, πώς εκλέγονται οι Περιφερειακές Αρχές, πώς είναι η διακυβέρνηση, το μεγάλο κομμάτι των αρμοδιοτήτων, το κομμάτι της εποπτείας των πράξεων, πώς αυτή θα γίνεται και αποτελεσματικά αλλά και γρήγορα ταυτόχρονα, το θέμα της οικονομικής διαχείρισης κ.ά.».

Ο Κώδικας αυτοδιοίκησης… κωδικοποιημένα

Οι σημαντικότερες αλλαγές, οι οποίες τίθενται ως βάση διαλόγου για τη σύνταξη του νέου Ενιαίου Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι οι εξής:

Αλλαγές στην εκλογική διαδικασία για τις αυτοδιοικητικές Αρχές

1. Εκλογή δημοτικών και Περιφερειακών Αρχών σε έναν και μόνο γύρο

Οι δημοτικές και Περιφερειακές Αρχές της χώρας θα εκλέγονται σε έναν και μόνο γύρο. Ο εκλογέας θα έχει τη δυνατότητα επιλογής και δεύτερου συνδυασμού στο ίδιο ψηφοδέλτιο. Σε περίπτωση που κανένας συνδυασμός δεν συγκεντρώσει το 50%+1 ψήφο επί των έγκυρων ψήφων της πρώτης επιλογής, οι δύο πρώτοι σε ψήφους συνδυασμοί προκρίνονται στη δεύτερη φάση καταμέτρησης.

Οι δεύτερες ψήφοι (δεύτερη επιλογή) των ψηφοδελτίων των συνδυασμών που μένουν εκτός της δεύτερης φάσης προστίθενται στις ψήφους των δύο πρώτων συνδυασμών. Επιτυχών συνδυασμός θα ανακηρύσσεται όποιος έχει συγκεντρώσει.

Η προτεινόμενη αλλαγή του εκλογικού συστήματος αφενός επιλύει το πρόβλημα της μειωμένης συμμετοχής των εκλογέων στον δεύτερο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών και, αφετέρου, εξαλείφει το σημαντικό κόστος διενέργειας του δεύτερου γύρου.

2. Προαιρετική ηλεκτρονική ψηφοφορία στις εκλογές δήμων και Περιφερειών

Δίνοντας ένα ακόμη εργαλείο για τη διευκόλυνση των εκλογέων στην άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος, μετά την επιτυχημένη εισαγωγή της επιστολικής ψήφου στις ευρωεκλογές του 2024, το υπουργείο Εσωτερικών προανήγγειλε την εισαγωγή της δυνατότητας ηλεκτρονικής ψηφοφορίας για τις αυτοδιοικητικές εκλογές για όποιον εκλογέα το επιθυμεί.

3. Κήρυξη πρόωρων εκλογών, εντός των 3 πρώτων ετών της πενταετούς θητείας, για το υπόλοιπο της θητείας

Η δυνατότητα αυτή θα μπορεί να αξιοποιηθεί, εφόσον συμφωνούν τα 4/5 του συνολικού αριθμού των μελών του δημοτικού ή Περιφερειακού συμβουλίου και ο δήμαρχος ή Περιφερειάρχης αντίστοιχα. Με την αλλαγή αυτή μπαίνει τέλος σε φαινόμενα διοικητικής παράλυσης που δημιουργούνται σε περιπτώσεις ανεξαρτητοποίησης δημοτικών συμβούλων.

4. Ορισμός επιπλέον υποψηφίων συμβούλων χωρίς σταυρό προτίμησης

Κάθε συνδυασμός θα μπορεί να ορίσει επιπλέον υποψηφίους έως: 1 υποψήφιο σε συμβούλια με έως 19 μέλη, 2 υποψηφίους σε συμβούλια με 25 έως 39 μέλη και 3 υποψηφίους σε συμβούλια με 43 μέλη.

5. Δημιουργία ποσόστωσης για τη συμμετοχή υποψηφίων ηλικίας έως 30 ετών στους συνδυασμούς

Στόχος η ενίσχυση της συμμετοχής των νέων στη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων.

6. Κατάργηση της δυνατότητας απόσπασης αιρετών δημοσίων υπαλλήλων λόγω εκλογής

Η εκλογή αποτελεί στάση προσφοράς στα κοινά και δεν πρέπει να εργαλειοποιείται ως όχημα αποσπάσεων, αποδυναμώνοντας υπέρμετρα τη στελέχωση δημόσιων υπηρεσιών.

7. Μείωση του αριθμού των υποψηφίων συμβούλων σε έως 50% επιπλέον των θέσεων, αντί 150% που ισχύει σήμερα

Με τη μείωση του συγκεκριμένου ποσοστού, ένας συνδυασμός δημοτικών εκλογών σε ένα συμβούλιο 31 μελών, αντί για έως 78 υποψηφίους, που μπορούσε να είχε το 2023, θα έχει 47.

8. Εκλογή των δημοτικών συμβούλων ενιαία στο σύνολο του δήμου και όχι ανά δημοτική Ενότητα

Δεκαπέντε χρόνια μετά την εφαρμογή του Καλλικράτη και τις συνενώσεις των καποδιστριακών δήμων, δεν υφίσταται πλέον λόγος να διατηρείται η διακριτή εκλογική Περιφέρεια.

9. Ενιαίο παράβολο συνδυασμού

Το ύψος του παραβόλου θα είναι ανάλογο με τον πληθυσμό του δήμου ή της Περιφέρειας.

10. Διεξαγωγή των εκλογών την τελευταία Κυριακή του Νοεμβρίου

Η αλλαγή αυτή θα μειώσει το χρονικό διάστημα από τη διεξαγωγή των εκλογών μέχρι την ανάληψη καθηκόντων από τις νέες Αρχές, μειώνοντας, αντίστοιχα, το ενδεχόμενο κενό εξουσίας.

11. Αλλαγές στο σύστημα διακυβέρνησης και την καταστατική θέση αιρετών

Υποχρεωτική δημόσια διαβούλευση για όλες τις κανονιστικές πράξεις, πριν εισαχθούν στο δημοτικό-Περιφερειακό συμβούλιο.

12. Αποκλειστικά ηλεκτρονικά τοπικά δημοψηφίσματα για θέματα αρμοδιότητας των δήμων.

13. Σύσταση θέσης υπηρεσιακού γραμματέα σε δήμους άνω των 200.000 κατοίκων.

14. Αύξηση της αντιμισθίας δημάρχων και αντιδημάρχων, αναστολή επαγγελματικής δραστηριότητας δημάρχου σε δήμους άνω των 20.000 κατοίκων και υποχρεωτική άδεια για το σύνολο της θητείας.

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 16.03.2025