ΔΕΘ: Τα όμορφα σχέδια ανάπλασης, όμορφα καίγονται

Σε έναν χρόνο η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης συμπληρώνει εκατό χρόνια ζωής καθώς η πρώτη διοργάνωση άνοιξε τις πύλες τις στις 3 Οκτωβρίου 1926. Η ΔΕΘ ξεκίνησε με σκοπό να λειτουργήσει ως μία διεθνής πλατφόρμα εμπορικών και πολιτιστικών ανταλλαγών, με σκοπό να ενισχύσει την οικονομία της Θεσσαλονίκης και τον ρόλο της ως κέντρο εμπορίου και πολιτισμού. Η ιδέα για τη δημιουργία της ΔΕΘ ανήκε στον επιχειρηματία Νικόλαο Γερμανό, ο οποίος εμπνεύστηκε από παρόμοιες εμπορικές εκθέσεις που πραγματοποιούνταν στο εξωτερικό, όπως αυτή της Λειψίας στη Γερμανία.

Όπως αναφέρει σε άρθρο του με τίτλο «ΔΕΘ: Μία αρχιτεκτονική κληρονομιά σε κίνδυνο» ο ομότιμος καθηγητής Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Βασίλης Κολώνας η πρώτη χωροθέτηση των περιπτέρων έγινε σε χώρο που παραχώρησε το Γ’ Σώμα Στρατού στην περιοχή του Πεδίου του Άρεως, σύμφωνα με μελέτη των Θεσσαλονικέων μηχανικών αδελφών Δημητριάδη. «Τα περίπτερα ήταν μικρά ανεξάρτητα κτίσματα και αποτελούσαν ένα δειγματολόγιο τύπων και μορφών ποικίλης έμπνευσης σε άμεση συνάρτηση με το είδος ή την προέλευση των εκθεμάτων. Πύργοι, κρεμμυδοειδείς τρούλοι, μαυριτανικά κιόσκια, παγόδες και αιγυπτιακοί ναοί, κατασκευές με έντονα συμβολικό χαρακτήρα και κάθε είδους διακοσμητικές υπερβολές συναγωνίζονταν τα νεωτερικά επιτεύγματα του Art Déco, χωρίς κάποια ιδιαίτερη ιεράρχηση στη χωροθέτησή τους».

Η μετεγκατάσταση

Το 1937, με τον αναπτυξιακό νόμο 661, παραχωρείται στη ΔΕΘ οικόπεδο έκτασης 85 στρεμμάτων στη σημερινή της θέση, για την ανέγερση μόνιμων εγκαταστάσεων. Με τον ίδιο νόμο εγκρίθηκε δάνειο 25.000.000 δρχ. για την κάλυψη των αναγκών μόνιμης στέγασης. Το 1938 προκηρύχθηκε πανελλήνιος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την ανέγερση των μονίμων εγκαταστάσεων της ΔΕΘ. Όπως αναφέρει ο κ. Κολώνας, στην προκήρυξη του διαγωνισμού ζητούνται, εκτός της μελέτης των κτιριακών εγκαταστάσεων, η μελέτη έργων εξωραϊσμού (πλατείες, δενδροστοιχίες, πίδακες), ενώ υπάρχει πρόβλεψη για εγκαταστάσεις αναψυχής (ατραξιόν, λούνα παρκ κ.λπ.). Στις μόνιμες εγκαταστάσεις περιλαμβάνονται ως βασικοί πυρήνες τα κτίρια της γεωργίας, βιοτεχνίας και βιομηχανίας, συμμετρικά τοποθετημένα ως προς τον κεντρικό άξονα, ενώ ιδιαίτερος χώρος προβλέπεται για τα εκθέματα της βαριάς βιομηχανίας.

Τα περίπτερα εγκαινιάζονται το 1940, στην τελευταία διοργάνωση πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά στη διάρκεια της κατοχής οι εγκαταστάσεις της ΔΕΘ καταλήφθηκαν και υπέστησαν μεγάλες ζημιές. Ωστόσο, με το τέλος του πολέμου και την απελευθέρωσή της, η Έκθεση επανήλθε το 1951, σε μία προσπάθεια να αναβιώσει και να στηρίξει την οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας και της Θεσσαλονίκης.

Στολίδια αρχιτεκτονικής

Μετά τον πόλεμο και μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες θα υπάρξει σταδιακή αντικατάσταση των παλαιών περιπτέρων από νέα κτίρια, όπως το Εμπορικό Κέντρο της ΔΕΘ, το Περίπτερο των Εθνών, τα Περίπτερα 5 και 7, το Περίπτερο της Βαριάς Βιομηχανίας κ.ά. Ταυτόχρονα, μέσα στην έκταση της ΔΕΘ προστέθηκαν και κάποια εμβληματικά κτίρια, όπως το Παλέ ντε Σπορ, το 1966 και ο Πύργος του ΟΤΕ, το 1970.

Το 1959 ανατίθεται η μελέτη των δύο εισόδων της ΔΕΘ, στην πλατεία της ΧΑΝΘ και την οδό Αγγελάκη, καθώς και η κατασκευή του κτιρίου Διοίκησης, στους αρχιτέκτονες Εμ. Βουρέκα, Σπ. Στάικο και Πρ. Βασιλειάδη. Οι ίδιοι θα μελετήσουν και το τελικό ρυμοτομικό σχέδιο, λαμβάνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα που προκύπτουν μετά την κατεδάφιση της παλαιάς πύλης και της επέκτασης του χώρου της ΔΕΘ προς την πλατεία της ΧΑΝΘ.
Την περίοδο 1959-1963 προστίθενται πολλά ιδιωτικά περίπτερα μεγάλων εταιρειών της εποχής (Πειραϊκή Πατραϊκή, ΦΙΞ, Παυλίδης, Παπαστράτος, Esso Pappas, Εμπορική Τράπεζα, Ιωνική και Λαϊκή Τράπεζα κ.ο.κ.), όλα έργα διακεκριμένων αρχιτεκτόνων.

Το 1962 διαμορφώνεται η βόρεια πύλη της ΔΕΘ, στην πλατεία Σιντριβανίου, όπου δεσπόζει μία μεταλλική κατασκευή πλάτους 30 μ. και ύψους 12 μ., που σχεδίασε ο αρχιτέκτων Π. Mυλωνάς.

Όπως αναφέρει ο κ. Κολώνας, «στις αρχές του 21ου αιώνα πολλά από τα περίπτερα του ’60 κατεδαφίστηκαν, ενώ τα περισσότερα αλλοιώθηκαν ανεπανόρθωτα με στόχο την αύξηση του εσωτερικού τους χώρου. Oι εξώστες έκλεισαν, οι ημιυπαίθριοι χώροι κτίστηκαν, υπέργεια τούνελ δημιουργήθηκαν για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών των κλαδικών εκθέσεων, ενώ είναι φανερό πως δεν υπάρχει ο παραμικρός σεβασμός και η πρόθεση να προστατευθούν όσα σηματοδοτούσαν άλλοτε τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης ως χώρο σύγχρονης αρχιτεκτονικής έκφρασης και δημιουργίας».

Σίνδος και ΕΧΡΟ 2008

Το 1998, κατά τη διάρκεια εκδήλωσης στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης, ο τότε υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος έριξε την ιδέα της διεκδίκησης της παγκόσμιας έκθεσης ΕΧΡΟ του 2008 εκ μέρους της Θεσσαλονίκης, με το σκεπτικό να διαφυλαχθούν οι αναπτυξιακές ισορροπίες της χώρας, μετά την ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 από την Αθήνα. Η πρόταση υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη και οι τότε υπουργοί Μακεδονίας-Θράκης, Γιάννης Μαγκριώτης και Γιώργος Πασχαλίδης, ανέλαβαν να συγκροτήσουν τον φάκελο υποψηφιότητας της πόλης.

Το master plan της ΕΧΡΟ προέβλεπε τη μετεγκατάσταση της ΔΕΘ εκτός πόλης καθώς οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις δεν επαρκούσαν για μία τέτοια διοργάνωση. Προτάθηκαν περίπου δέκα περιοχές και τελικώς επιλέχθηκε η περιοχή πλησίον του ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, στη Σίνδο καθώς το οικόπεδο ήταν ελεύθερο και παρουσίαζε περισσότερα πλεονεκτήματα από τις υπόλοιπες υποψήφιες τοποθεσίες, ενώ για την αξιοποίησή του, απαιτούνταν μόλις δύο υπογραφές, μία από τον υπουργό Παιδείας και μία από τον υπουργό Οικονομίας. Η μελέτη σκοπιμότητας που είχε εκπονηθεί προέβλεπε την κατασκευή νέων σύγχρονων εγκαταστάσεων, σε έκταση 800 στρεμμάτων, από τις οποίες, μετά το πέρας της διοργάνωσης, το μεγαλύτερο κομμάτι θα κληροδοτούνταν στη ΔΕΘ και ένα μικρότερο στο ΤΕΙ.

Την προσπάθεια διεκδίκησης της ΕΧΡΟ συνέχισε και η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή όμως, τον Δεκέμβριο του 2004, σε ψηφοφορία που έγινε στο Παρίσι η Θεσσαλονίκη ηττήθηκε και η διοργάνωση ανατέθηκε τελικά στη Σαραγόσα. Ωστόσο, η κυβέρνηση Καραμανλή δεσμεύτηκε ότι παρά τη δυσμενή εξέλιξη, η κατασκευή σύγχρονου εκθεσιακού κέντρου στη Σίνδο θα υλοποιηθεί.

Το σχέδιο Καλατράβα

Λίγους μήνες μετά, τον Ιούνιο 2005 ανατέθηκε υπό άκρα μυστικότητα, από τον τότε πρόεδρο της ΔΕΘ Δημήτρη Μπακατσέλο στον διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα Σαντιάγο Καλατράβα η εκπόνηση μελέτης για την ανάπλαση της Έκθεσης, αλλά και των όμορων χώρων. Ο ισπανός αρχιτέκτονας ο οποίος είχε ανακηρυχθεί επίτιμος διδάκτωρ του ΑΠΘ, επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη τον Σεπτέμβριο όπου σε κλειστή σύσκεψη, η οποία διεξήχθη την περίοδο της Διεθνούς Εκθέσεως, με την παρουσία υπουργών, του δημάρχου Βασίλη Παπαγεωργόπουλου και του νομάρχη Παναγιώτη Ψωμιάδη, παρουσίασε την πρότασή του με τίτλο «Το Φως της πόλης».

Αυτή αφορούσε την ανάπλαση συνολικής έκτασης 280 στρεμμάτων, σε έναν ενιαίο άξονα από τη νέα παραλία ως την Άνω Πόλη και από τη Ροτόντα-Δημητρίου Γούναρη ως το Γ’ Σώμα Στρατού, ενσωματώνοντας το Βυζαντινό Μουσείο, το Αρχαιολογικό Μουσείο, τα πανεπιστήμια και το υπό κατασκευή Δημαρχείο, έχοντας ως επίκεντρο ένα εκθεσιακό συγκρότημα, μία πρωτοποριακή και φουτουριστική προσέγγιση σε σχήμα ανοιχτής παλάμης. Στον καρπό της παλάμης από τη θάλασσα θα αναδυόταν ένα νέο σύγχρονο μνημείο-σύμβολο. Ο κινητός κίονας αντανακλούσε στα πέντε δάχτυλα-πτέρυγες που θα αναπτύσσονταν προς βορρά σηματοδοτώντας εκ νέου το ρόλο της ΔΕΘ. Στην περιοχή του Γ’ ΣΣ θα υπήρχαν ένα πολυμορφικό κέντρο χωρητικότητας 10.000 θέσεων και υπόγειο πάρκινγκ 4.000 θέσεων.

Στην πρόταση αυτή αντέδρασε με σφοδρότητα ο κ. Παπαγεωργόπουλος ο οποίος πρότεινε τη μετεγκατάσταση της ΔΕΘ στους Λαχανόκηπους. Οι αντιδράσεις του δημάρχου και άλλων πολιτικών παραγόντων ανάγκασε την κυβέρνηση να αποστασιοποιηθεί από το σχέδιο Καλατράβα ο οποίος, ωστόσο, εισέπραξε για τη δουλειά που είχε κάνει 300.000 ευρώ.

Η μελέτη Δοξιάδη

Η πρόταση Καλατράβα είχε ως αφετηρία μία χρηματοοικονομική μελέτη βιωσιμότητας της ΔΕΘ την οποία εκπόνησε το Γραφείο Δοξιάδη. Για πολλούς η μελέτη εκείνη υπήρξε ο πρόδρομος του σημερινού σχεδίου ανάπλασης όσον αφορά το χρηματοοικονομικό μοντέλο καθώς πρότεινε οι εργασίες να γίνουν με τη μέθοδο Σύμπραξης Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ). Είχε πάρει, μάλιστα, καταρχήν έγκριση από την ειδική γραμματεία του υπουργείου Οικονομικών, με κόστος επένδυσης που ξεπερνούσε τα 200 εκατομμύρια ευρώ. Η μελέτη πρότεινε παραμονή της ΔΕΘ στις υπάρχουσες εγκαταστάσεις συν το χώρο του Γ’ ΣΣ. Κατασκευή 80.000 τ.μ. στεγασμένων χώρων, ποσοστό κάλυψης περίπου 38% και ελεύθερους χώρους περίπου 60 στρεμμάτων. Ωστόσο και αυτή πολεμήθηκε από τον τότε δήμαρχο κ. Παπαγεωργόπουλο ο οποίος διαφωνούσε με το ΣΔΙΤ, λέγοντας πως οι πόροι αυτοί μπορούν να αντληθούν από την τοπική οικονομία (Δήμο, Περιφέρεια, ΤΕΚΔ κ.λπ.), σε ένα ριμέικ της απόπειρας κατασκευής του Μετρό με χρηματοδότηση από τον FM100.

Μέσα σε όλο αυτό το σκηνικό, το 2008, ο πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής ανακοίνωσε τη μετεγκατάσταση της ΔΕΘ στη Σίνδο και τη μετατροπή του υπάρχοντος εκθεσιακού κέντρου σε μητροπολιτικό πάρκο.

Στο σήμερα

Η καταιγίδα της χρεοκοπίας ανέστειλε προσωρινά κάθε συζήτηση για την τύχη της ΔΕΘ. Ώσπου φτάσαμε στο 2012-13 όταν έπειτα από πρωτοβουλία της διοίκησης της ΔΕΘ ΑΕ ανατέθηκε σε τρία μελετητικά γραφεία (ADVICE , BCS, KANTOR) να εκπονήσουν μελέτη για την κατασκευή ενός νέου εκθεσιακού κέντρου στον υπάρχοντα χώρο καθώς, σύμφωνα με τα στοιχεία τα οποία είχε παρουσιάσει ο τότε διευθύνων σύμβουλος (και νυν πρόεδρος) της ΔΕΘ-Helexpo ΑΕ Τάσος Τζήκας η επιλογή της Σίνδου θα κόστιζε 283.642.000 ευρώ, ενώ η λύση του υπάρχοντος οικοπέδου θα απαιτήσει κεφάλαια ύψους 124.845.000.

Η μελέτη προέβλεπε την κατασκευή ενός σύγχρονου εκθεσιακού και συνεδριακού κέντρου αλλά και την κατασκευή ενός ξενοδοχείου δυναμικότητας 120 κλινών, γραφείων επιχειρήσεων, τραπεζών, εμπορικών καταστημάτων, μαζί και υπόγειου πάρκινγκ. Στον χώρο που θα απέμενε, καθώς οι εκθεσιακές εγκαταστάσεις δεν θα ήταν διάσπαρτες όπως οι σημερινές, θα γινόταν πάρκο.

Στη συνέχεια η ΔΕΘ-Helexpo, έπειτα από συνεργασία με το Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του ΑΠΘ, με το Τεχνικό Επιμελητήριο-Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, αλλά και με τον δήμο Θεσσαλονίκης, υπέβαλε το καλοκαίρι του 2017 αίτημα για την προέγκριση του Ειδικού Χωρικού Σχεδίου (ΕΧΣ), που δόθηκε από την Γενική Γραμματεία Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Αφού ακολούθησε περίοδος διαβούλευσης, τον Απρίλιο του 2020 εγκρίθηκε το ΕΧΣ και οι Περιβαλλοντικοί Όροι από το Συμβούλιο Μητροπολιτικού Σχεδιασμού του ΥΠΕΝ, το οποίο έγινε στη συνέχεια Προεδρικό Διάταγμα.

Το 2019 προκηρύχθηκε διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για το σχέδιο ανάπλασης της ΔΕΘ. Στη φάση της προεπιλογής συμμετείχαν 116 υποψήφιοι από 33 χώρες, ενώ στη Β’ φάση προχώρησαν 15 αρχιτεκτονικά γραφεία, από Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ολλανδία, Ιαπωνία, Γερμανία, Φινλανδία και Κουβέιτ. Σε επτά από αυτά συμμετείχαν, ως συνεργαζόμενα, εννέα ελληνικά αρχιτεκτονικά γραφεία. Η Διεθνής Κριτική Επιτροπή αποτελούμενη από διεθνώς καταξιωμένους επαγγελματίες στους τομείς της αρχιτεκτονικής, της αρχιτεκτονικής τοπίου και του αστικού σχεδιασμού, επέλεξε ως πρώτο βραβείο την πρόταση της ομάδας των Sauerbruch Hutton (Γερμανία), Gustafson Porter + Bowman (Βρετανία) και Έλενας Σταυροπούλου (Ελλάδα).

Η σχεδιαστική πρόταση που έλαβε το πρώτο βραβείο περιλαμβάνει τέσσερις μεγάλους χώρους, τρεις εκθεσιακούς και έναν συνεδριακό, με κυκλικά στέγαστρα που μοιάζουν με «νησιά» που επιπλέουν στη «θάλασσα» του τοπίου. Παράλληλα, τα βιοκλιματικά high-tech στέγαστρα ενσωματώνουν πολλές διαφορετικές χρήσεις, όπως χρήση του βρόχινου νερού, ηλιακά ενεργειακά συστήματα, κλιματισμό κ.ά., εξυπηρετώντας τον επιθυμητό βιοκλιματικό χαρακτήρα των εκθεσιακών εγκαταστάσεων. Αυτά είναι τοποθετημένα ανατολικά προς τον κεντρικό άξονα που διασχίζει τη ΔΕΘ, ενώ στο δυτικό μέρος, στη βόρεια είσοδο προβλέπεται η κατασκευή ξενοδοχείου και επιχειρηματικού κέντρου. Σύμφωνα με το σχέδιο, το 50% του χώρου θα διατεθεί για πάρκο. Στο σχέδιο ανάπλασης παρενέβη ο δήμος Θεσσαλονίκης ο οποίος ζήτησε να υπάρχει περισσότερο πράσινο.

Στην επικαιροποιημένη μελέτη που παρουσιάστηκε από τους μελετητές την περασμένη Τρίτη στο ΤΕΕ, ο χώρος του εκθεσιακού και επιχειρηματικού κέντρου περιορίζεται από τα 74.242 τ.μ. στα 67.489 τ.μ., σε ένα οικόπεδο συνολικής έκτασης 187.226 τ.μ. Η συνολική αδόμητη έκταση, μαζί με το οικόπεδο της Αγίας Φωτεινής ανέρχεται σε 113.616 τ.μ. που αντιστοιχεί στο 60,6% του συνολικού χώρου. Ο δε προϋπολογισμός έχει υπερβεί τα 300 εκατ. ευρώ, από τα αρχικά 124 που είχε εκτιμηθεί αρχικά το 2013.

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 13.04.2025