Αρχαιολογικό Συνέδριο - Πέλλα: Στο φως ο τάφος του Σωσθένη που κυβέρνησε τη Μακεδονία σε μια ταραγμένη περίοδο

Η ανακάλυψη της ταφής ενός επιφανούς πολεμιστή, αριστοκράτη, μέλους του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι της αρχαίας Πέλλας, οδηγεί τους επιστήμονες στην πιθανότητα να έχουν εντοπίσει τον τάφο του Σωσθένη, Μακεδόνα στρατιωτικού ευγενικής καταγωγής ο οποίος, αν και δεν συνδεόταν εξ αίματος με κάποιον βασιλικό οίκο, απέκτησε τον έλεγχο του κράτους για λίγο (279 – 277 π.Χ.) κατά τη διάρκεια της ταραγμένης περιόδου που ακολούθησε τη γαλατική επιδρομή.

Τα δεδομένα της ανασκαφής

Περίπου 3,5 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου της Πέλλας αποκαλύφθηκε, εντός του λιμναίου άλλοτε περιβάλλοντος, ένα ανέλπιστο εύρημα.

Από τη σωστική ανασκαφή προέκυψαν πέντε ορύγματα που περιείχαν 28 ταφές ανθρώπων και ζώων και οκτώ αβαθείς λάκκοι.

Το ένα όρυγμα με προσανατολισμό βορειοδυτικά/ανατολικά είχε ανοιχτεί για να δεχτεί την ταφή ενός νεκρού. Πρόκειται για έναν ενήλικα άντρα ηλικίας 40 και πλέον ετών, που είχε τοποθετηθεί σε ύπτια θέση με το κρανίο στα δυτικά το οποίο όμως εντοπίστηκε στο ύψος του ώμου και τα χέρια παράλληλα με το σώμα. Κηδεύτηκε μαζί με τον οπλισμό του: Μια σιδερένια σάρισα και ένα σιδερένιο ακόντιο στη δεξιά πλευρά, δύο σιδερένια μαχαιρίδια στην αριστερή πλευρά κ.α.

Εκτός από τον οπλισμό τον πολεμιστή συνόδευαν και τρία πήλινα αγγεία.

Ο πολεμιστής ως είθισται καλυπτόταν με σάβανο, κατάλοιπα του οποίου διατηρήθηκαν στην επάνω επιφάνεια της σάρισας.

Επάνω από τον τάφο, δίπλα στη βορειοδυτική γωνία του, βρέθηκε η σιδερένια αιχμή ενός δόρατος όπως είχε αποτεθεί εκεί μετά το σφράγισμα του τάφου ως ύστατος φόρος τιμής και σύντροφος αιώνιος του νεκρού πια κατόχου του.

Εκτός από το δόρυ σε όλη την έκταση πάνω από τον τάφο καθώς και ανατολικά και νότια αποκαλύφθηκαν τα κατάλοιπα εναγισμών (προσφορές θυσίες σε νεκρούς και ήρωες) που ακολούθησαν της ταφής και τη σφράγισαν.

Πήρε μαζί του και τα αγαπημένα του ζώα

Στη νοτιοανατολική γωνία της μαζί με τις υπόλοιπες προσφορές κυρίως όστρακα αγγείων και οστρέων, ήρθαν στο φως ένα δόντι αλόγου και ταφές δύο σκύλων, τοποθετημένα παρατακτικά με τα κεφάλια τους στραμμένα προς τον βορρά. Τα δύο ζώα, αγαπητοί και πιστοί σύντροφοι στο κυνήγι με το οποίο ήταν άρρηκτα δεμένη η μακεδονική αριστοκρατία, θυσιάστηκαν για να συντροφεύσουν τον πολεμιστή στη χώρα των Μακάρων.

Ο τάφος ως προς τη μορφή και τη διάταξη παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με έναν λίγο πρωιμότερο τάφο από την αρχαία Θράκη ο οποίος αποδίδεται σε μέλος της θρακικής αριστοκρατίας.

Μια ομαδική ταφή

Βορειοδυτικά του τάφου του πολεμιστή σε άμεση γειτνίαση με αυτόν αποκαλύφθηκε μεγάλο ωοειδές όρυγμα το οποίο ανοίχτηκε για να δεχτεί επάλληλες ταφικές στρώσεις είκοσι σκελετών.

Τα όρια του ορύγματος έγιναν σαφή αφού αφαιρέθηκε το στρώμα μαύρου χώματος με κατάλοιπα εναγισμών και δευτερογενούς καύσης που κάλυψε τις υποκείμενες ταφές και τις σφράγισε.

Εντός του ορύγματος εντοπίστηκαν συνολικά είκοσι σκελετικά κατάλοιπα, τέσσερις ανθρώπινοι σκελετοί (ενός ενήλικου άντρα, μιας γυναίκας 15 έως 20 ετών, δύο νεογέννητων βρεφών) και 16 σκελετοί ή κατάλοιπα τελετών, τέσσερα άλογα, οκτώ σκύλοι και τέσσερις γνάθοι (δύο σκύλων, ενός αιγοειδούς και ενός αλόγου).

Δυτικά του παραπάνω ορύγματος με τις είκοσι ταφές ήρθαν στο φως άλλες τέσσερις ταφές ζώων, τριών ολόκληρων αλόγων και ενός σκύλου τα οστά των οποίων βρέθηκαν συναρθρωμένα.

Είναι σαφές ότι οι ταφές εντός του πρώτου ορύγματος δεν έγιναν ανεπιτήδευτα υπό καθεστώς πανικού και μεγάλης πίεσης είτε λόγω πανδημίας, είτε λόγω πολεμικής σύρραξης και φυσικών καταστροφών. Απεναντίας η τοποθέτησή τους είναι προσεγμένη και δομημένη με συγκεκριμένο σκεπτικό και πορεία ανάλογα με τη σημασία και τον αντίκτυπο των ατόμων στην κοινωνία.

Βαθύτερα τοποθετούνται τα βρέφη, πιο πάνω η γυναίκα και στην κορυφή ο άνδρας. Ανάλογη αντίληψη απηχούν και οι συνοδευτικές προσφορές. Τα βρέφη δεν λαμβάνουν κανένα κτέρισμα γιατί πολύ απλά δεν πρόλαβαν να ενταχθούν για να προσφέρουν στην κοινωνία. Η γυναίκα λαμβάνει ως ύστατο δώρο ένα χρησιμοποιημένο λυχνάρι. Ο άντρας ένας σκυφίδιο, ένα μυροδοχείο και μια χάλκινη πόρπη για τη στερέωση του ενδύματος. Μια ελάχιστη προσφορά ένα όστρακο δίνεται και στα ζώα, προφανώς λόγω της σημασίας τους και της ιδιαίτερης σχέσης που είχαν μαζί τους.

Μολονότι οι δύο ενήλικες δέχονται στοιχειώδεις ταφικές τιμές, εντούτοις βρίσκονται όπως και τα βρέφη ανάμεσα στα ζώα, αντιμετωπίζονται δηλαδή αδιάκριτα γεγονός που καθιστά την ταφή αποκλίνουσα. Για τα ζώα δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι θυσιάστηκαν.

Αναμφίβολα η ομαδική αυτή ταφή συνδέεται λόγω της γειτνίασής της και ορισμένων άλλων λεπτομερειών με την ταφή του πολεμιστή.

Πώς όμως ερμηνεύεται η παρουσία των τεσσάρων ανθρώπινων σκελετών ανάμεσα στα ζώα; Την ερώτηση θα επιχειρήσουν να απαντήσουν οι επιστήμονες μετά την ένταξη της ταφής στο χρονολογικό και ιστορικό της πλαίσιο.

Το σημείο του νεκρόδειπνου

Απέναντι από τις παραπάνω ταφές εντοπίστηκε ένα ακόμη πιθανότατα ορθογώνιο όρυγμα από το οποίο ανασκάφηκε μόνο η βορειοδυτική γωνία.

Τα υπόλοιπα δύο ορύγματα και οι οκτώ αβαθείς λάκκοι περιείχαν σπασμένα διασκορπισμένα όστρακα από διάφορα αγγεία, αμφορείς, πινάκια, ελάχιστα από τμήματα ειδωλίων, χάλκινα νομίσματα, μικρά κομμάτια άνθρακα κ.α. Σε ένα σημείο τα μαγειρικά σκεύη που βρέθηκαν οδηγούν στο συμπέρασμα ότι εκεί έγινε η παρασκευή του νεκρόδειπνου που ακολούθησε της ταφής.

Η ταύτιση του προσώπου

Στο πλαίσιο της ευρύτερης ανασκαφής η παρουσία οστών συνολικά οκτώ αλόγων, η εκτροφή των οποίων ήταν πολυδάπανη και κατ’ εξοχήν προνόμιο της ανώτερης τάξης, εύλογα χαρακτηρίζει τον νεκρό που συνόδευαν ως ιππέα με σημαντική κοινωνική προβολή και έντονη παρουσία στα πολιτικά και στρατιωτικά πράγματα της Μακεδονίας.

Δεν είναι τυχαίο ότι τα έξι από τα οκτώ νομίσματα της ανασκαφής έχουν ως θέμα τους τον ίππο ή τον ιππέα, ένα εθνικό σύμβολο που ενσάρκωνε την ιδεατή εικόνα του αριστοκράτη κυνηγού και πολεμιστή, το οποίο αποτελούσε ένα από τα κύρια στοιχεία της Μακεδονικής κοινωνίας. Εκτός όμως από έμβλημα υψηλής κοινωνικής θέσης το άλογο συνδέεται και με την εξύψωση του επιφανούς νεκρού στη σφαίρα των ηρώων.

Ποιο όμως θα μπορούσε να είναι αυτό το πρόσωπο; Από τον ίδιο χρονολογικό ορίζοντα προέρχονται τα ευρήματα που συνόδευαν τον πολεμιστή αλλά και οι νομισματικές μαρτυρίες (Δύο νομίσματα αποτελούν κοπές εν ζωή Μεγάλου Αλεξάνδρου, δύο μεταθανάτιες κοπές Φιλίππου Β΄- πιθανόν έκδοσης του νομισματοκοπείου της Αμφιπόλεως του 315-295π.Χ., τρία κοπές Κασσάνδρου, ένα κοπή Δημητρίου του Πολυορκητή 294-288). Η τελευταία κοπή συνυπολογιζόμενης και της φθοράς που παρουσιάζει αποτελεί και στοιχείο για της χρονολόγηση της ταφής στο τέλος του πρώτου τέταρτου του τρίτου αιώνα π.Χ., σε απόλυτη δηλαδή συνάφεια με τα δεδομένα της κεραμικής.

Όλα αυτά οδηγούν τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι το συμβάν έλαβε χώρα αμέσως μετά την εκδίωξη του Δημητρίου Α΄ του Πολιορκητή και πριν από την άνοδο του Αντιγόνου στον Μακεδονικό θρόνο, στην πιο ταραγμένη δηλαδή περίοδο της Μακεδονίας. Είναι τα χρόνια του χάους, μια ανεξέλεγκτη κατάσταση λόγω των συνεχών πολεμικών συγκρούσεων και κυρίως της συνεχούς εναλλαγής των βασιλέων στον θρόνο, γεγονότα που συνδέονται με την εισβολή Γαλατών στη Μακεδονία.

Οι Γαλάτες έπαιρναν μαζί τους στο θάνατο τις οικογένειες και τα παιδιά τους. Επομένως δεν είναι παράδοξο ο ομαδικός τάφος να περιλαμβάνει Γαλάτες αιχμαλώτους, οι οποίοι ως αντεκδίκηση και αντίποινα στο πλαίσιο του δικαίου του πολέμου, θυσιάστηκαν για να τιμήσουν ένα πρόσωπο που για τους Μακεδόνες είχε μεγάλη σημασία, γιατί τους έσωσε σε δύο απανωτές κρίσιμες καταστάσεις.

Πρόκειται μάλλον για τον Σωσθένη που κυβέρνησε τα έτη 279- 277. Και μπορεί οι επιστήμονες να μην γνωρίζουν την ακριβή αιτία θανάτου του, ωστόσο κάποιοι μελετητές θεωρούν ότι έπεσε αμυνόμενους στους πολέμους των Γαλατών.

Άρα δεν αποκλείεται να είναι θαμμένος στο σημείο αυτό των σπλάχνων της μακεδονικής γης. Άλλωστε, όπως όλοι γνωρίζουμε, η αρχαιολογία είναι η επιστήμη των πιθανοτήτων...

Η ανακοίνωση με τίτλο «Ταφή αξιωματούχου και αποκλίνουσα ταφική λειτουργία στα περίχωρα της Πέλλας" έγινε νωρίτερα το πρωί της Παρασκευής στο πλαίσιο της 37^ης Επιστημονικής Συνάντησης για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη από τον Δρ. Νικόλαο Παππά της ΕΦΑ Πέλλας

Η ανακοίνωση ήταν αφιερωμένη στη μνήμη των καθηγητών του Σεμέλης Πινγιάτογλου και Ιωάννη Ακαμάτη